De Nederlandse Arbeidsinspectie houdt toezicht op onder andere arbeidsomstandigheden en daarnaast op een aantal Warenwetbesluiten. Eén daarvan is het Warenwetbesluit Machines. Daarin is de Machinerichtlijn (2006/42/EG) opgenomen. De Arbeidsinspectie houdt toezicht op machines voor beroepsmatig gebruik. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) houdt toezicht op machines voor consumentengebruik.
De Machinerichtlijn is bedoeld voor machines die voor het eerst in de handel zijn gebracht en/of voor het eerst in gebruik zijn gesteld. Het komt vaak voor dat in de handel gebrachte machines worden veranderd. Bijvoorbeeld om er een functie aan toe te voegen of om de prestaties ervan te verbeteren.
CE-gemarkeerde machines ingrijpend wijzigen
Sinds de inwerkingtreding van de Machinerichtlijn is er binnen Europa discussie over de vraag hoe om te gaan met het (ingrijpend) wijzigen van CE-gemarkeerde machines. En met het wijzigen van machines die op de interne markt in de handel gebracht en/of voor het eerst in gebruik zijn gesteld vóór de inwerkingtreding van de Machinerichtlijn.
De hoogwerker is een machine die is opgenomen in bijlage IV van de Machinerichtlijn. Daarom moet degene met de fabrikantsverplichtingen extra aandacht besteden aan de conformiteit met die richtlijn. Dit kan door een conformiteitsbeoordelingsinstantie (CBI) in te schakelen. Die verstrekt vervolgens een EG-typecertificaat.
Oorspronkelijke technisch dossier als bindende voorwaarde
Bedrijf X voerde de wijziging uit zoals in het kader staat beschreven. Maar de Arbeidsinspectie kreeg het signaal dat de CBI daar geen EG-typecertificaat voor afgaf. De reden? Bedrijf X was niet de originele fabrikant van de hoogwerker. Daardoor beschikte dat bedrijf niet over het oorspronkelijke technisch dossier van deze machine. De CBI zag het kunnen overleggen van het oorspronkelijke technisch dossier als een bindende voorwaarde.
Omdat bedrijf X het EG-typecertificaat niet kreeg, kon het de machine niet voorzien van de noodzakelijke CE-markering. Daardoor kon het bedrijf de machine niet uitleveren aan de klant. Terwijl vergelijkbare machines mét CE-markering wel uit andere landen binnen de EU in Nederland in de handel werden gebracht.
Foutieve beeldvorming zette Nederland op slot
De Arbeidsinspectie heeft regelmatig te maken met vragen en problemen rond het wijzigen van machines. Die komen zowel intern vanuit de Arbeidsinspectie zelf, als van externe partijen. Denk aan fabrikanten, gebruikers en notified bodies (certificerende instanties).
In de loop van 2021 kreeg de Arbeidsinspectie signalen dat de markt in Nederland op slot zat. Fabrikanten dreigden failliet te gaan. Het beeld was ontstaan dat het wijzigen van een machine alleen was toegestaan als degene die de wijziging ging doorvoeren het volledige technisch dossier van de oorspronkelijke fabrikant kon overleggen.
Machine wijzigen binnen de Machinerichtlijn, kan dat?
Daarom onderzocht de Arbeidsinspectie de mogelijkheden binnen de bestaande wet- en regelgeving. De kern van het onderzoeksresultaat: een machine wijzigen binnen de wettelijke kaders is wel degelijk mogelijk. En ook: de interpretatie van wet- en regelgeving die in de loop der jaren in Nederland was ontstaan, bleek te rigide en onvoldoende pragmatisch. Daarom publiceerde de Arbeidsinspectie in april 2022 de Werkinstructie Beoordelen van gewijzigde machines.
Dit is de werkinstructie in het kort
We vatten de kern van deze werkinstructie kort samen. De figuur geeft die schematisch weer.
1. Basismachine, geen wijzigingen
Voor onderbouwing van de essentiële veiligheids- en gezondheidseisen conform Bijlage I van de Machinerichtlijn kan degene die wijzigt gebruikmaken van oorspronkelijke documentatie (handleiding en EG-Verklaring van Overeenstemming). Dit geldt voor het deel van de machine waar de wijziging geen invloed op heeft.
2. Wijziging, nieuw gedeelte
Degene die wijzigt moet onderbouwen (zoals beschreven in Bijlage VII onder A van de Machinerichtlijn) dat het nieuwe deel volledig voldoet aan de eisen van de Machinerichtlijn.
3. Wijziging, invloed op basismachine
Degene die wijzigt moet de invloeden van de wijziging op de basismachine volledig onderbouwen zoals omschreven in punt 2. Daarbij moeten de grenzen duidelijk zijn van de wijzigingen die invloed hebben op de basismachine.
En machines van vóór het CE-tijdperk?
Een veelgestelde vraag is: hoe zit het dan als de ‘basismachine’ van vóór het CE-tijdperk? Ook dit is beschreven in de werkinstructie. Kort gezegd komt het op het volgende neer. Oude machines moeten al sinds 31 december 1996 voldoen aan de Richtlijn Arbeidsmiddelen (2009/104/EG). Sinds 5 december 2002 geldt dit ook voor mobiele arbeidsmiddelen en arbeidsmiddelen voor het hijsen/heffen van lasten.
In Nederland is deze Europese Richtlijn opgenomen in het Arbobesluit. De richtlijn bevat gebruikerseisen en minimumvoorschriften over de inrichting van arbeidsmiddelen. Met andere woorden: ook oude machines moeten veilig zijn en voldoen aan de wet- en regelgeving.
Tekst | Radbout van Wezel, specialist (product)veiligheid bij de Nederlandse Arbeidsinspectie / Redactie | Redactie Arbo
