We legden het al uit, maar voor iedereen die het vorige keer heeft gemist even opnieuw. U krijgt bij elke nieuwe stelling een uitgebreid antwoord op de vorige. Wellicht bent u het helemaal eens met dat antwoord. Of misschien ook wel niet. Het is vooral de bedoeling om u aan het denken te zetten over gedrag in relatie tot veiligheid.
We hebben de ja’s en nee’s geteld op stelling 1
Wij dachten dat het een leuk idee was om allemaal onze kennis, opvattingen en denkbeelden over gedrag een beetje te toetsen. En dat blijkt u ook te vinden, want we hebben behoorlijk wat respons gehad. Iedereen heel erg bedankt!
De stelling was: ‘Cultuur bepaalt in hoge mate ons gedrag.’
Zoals afgesproken hebben we de ja’s en nee’s geteld die zijn binnengekomen op de eerste stelling. Daar komt-ie:
JA: 21
NEE: 4
Daar gaan we dan: hier is ‘het antwoord’
Kan cultuur ons gedrag beïnvloeden? Het korte antwoord is: nee. Deze vraag was een instinkertje zoals dat heet, en een heleboel mensen zijn erin getrapt.
Cultuur is een begrip – wetenschappers spreken liever van een concept of ‘construct’ – uit de sociale wetenschappen. We gebruiken dit als verzamelterm voor (dit is trouwens een héle lange lijst) gedeelde gebruiken, gedragingen, kledingstukken, voorwerpen, haardracht, taal, enzovoorts, enzovoorts, van een groep mensen. Oftewel het cultuurgoed dat zij delen.
Maar nu komt het: zij delen dit cultuurgoed niet doordat wij dit hun cultuur noemen. Welnee, dat kan helemaal niet. Want cultuur is een concept dat slechts dienstdoet in onze taal en theorieën om over het cultuurgoed van een groep te praten. Het veroorzaakt niets, dat kan ook niet.
Ik kan mij indenken dat veel mensen het lastig vinden dit ogenblikkelijk te vatten. Ik heb er jarenlang mee geworsteld, maar kan het inmiddels goed aan mijzelf uitleggen. En hopelijk nu ook aan u.
Een voorbeeld
Laat ik een betrekkelijk eenvoudig voorbeeld geven.
Het Impressionisme is een bekende stroming in de schilderkunst die bijzonder populair was aan het einde van de 19e en het begin van de 20e eeuw. Ik weet niet welke beelden daarbij voor uw geestesoog verschijnen. Maar ik zie zonovergoten Franse landschappen of kleine dorpjes, een beetje onscherp geschilderd door mannen met baarden en hoeden op. Er is veel licht, gele korenvelden met blauwe lucht erboven. Zijn dat kraaien die daar opvliegen?
Welnu, dit is Impressionisme en het Musée d’Orsay in Parijs hangt er vol mee. Maar schilderden deze mannen impressionistisch doordat zij Impressionisten waren? Welnee! Impressionisme is een label, een label dat wij op dit soort kunst plakken. Waarschijnlijk deelden deze mannen bepaalde ideeën of opvattingen over kleurgebruik, onderwerp, of penseelvoering. En keken zij daarbij vooral veel naar elkaars werk. Dat kan allemaal waar zijn. Maar omdat het Impressionisten waren? Nee, daardoor schilderden zij niet zoals zij schilderden.
Kunnen we cultuur meten?
Nee, dat kunnen we niet. Kunnen we Impressionisme meten? Nee, ook niet. Wij kunnen de omtrek van de schilderijen meten, het kleurenpalet vaststellen, de omtrek van hun schedels meten, of hun schoenmaten. Maar wat vertelt dit ons over het Impressionisme? Bar weinig, vrees ik. Kunnen wij Impressionisme waarderen? Jazeker. Kunnen wij het herkennen? Ja, dat ook. (Er is een grappig experiment waarin onderzoekers duiven leerden om Impressionistische schilderijen van Kubistische schilderijen te onderscheiden).
Kunnen we cultuur bestuderen?
Jazeker! We kunnen onderzoeken waarom een groep mensen bepaalde zaken met elkaar deelt. Wij kunnen culturele grenzen trekken en op basis daarvan bepalen wie er wel en niet tot die groep behoort (Mondriaan bijvoorbeeld was geen Impressionist). Wij kunnen het cultuurgoed van een groep beschrijven naar onze beste inzichten en vermogens. Sommige onderdelen van het cultuurgoed van een groep kunnen ons niet aanspreken, net zomin als bepaalde schilderijen ons niet bevallen, of sommige schilders. Maar dit is een mening. En dat heeft verder niets met de cultuur van die groep te maken. (Maar misschien maakt deze mening wél onderdeel uit van het cultuurgoed van een andere groep).
De volgende keer als u een museum binnenwandelt, hoop ik dat u met andere ogen naar ‘cultuur’ kijkt.
Frank Guldenmund, psycholoog en onderzoeker/docent bij de sectie veiligheidskunde van de TU Delft en auteur van het boek Gedrag & Veiligheid
Doet u weer mee? Dit is vraag 2 over gedrag
En we gaan doorrrrr! Doet u weer mee? Dit is stelling 2:
‘Kun je slecht veiligheidsgedrag makkelijk afleren?’
Stuur uw JA of NEE naar arbo@vakmedianet.nl.
En uw weet: hoe meer reacties, hoe waardevoller de ja/nee-telling en het antwoord. Over twee weken het antwoord, plus een nieuwe vraag.
