Gedrag, we kunnen er boeken vol over schrijven. En sommige mensen doen dat dan ook. Maar zo divers als veilig gedrag zelf, zijn misschien wel de opvattingen en denkbeelden erover. Een expert op het gebied van veiligheidsgedrag is Frank Guldenmund, psycholoog en onderzoeker/docent bij de sectie veiligheidskunde van de TU Delft. Hij schreef er het boek Gedrag & Veiligheid over.
Eerder beantwoordde Guldenmund voor arbo-online vijf vragen over gedrag. Misschien heeft u er een gemist. Daarom zetten we de antwoorden nog eens voor u op een rij. Lees ze vooral, want ze zijn echt de moeite waard.
1. Bepaalt cultuur in hoge mate ons gedrag?
Kan cultuur ons gedrag beïnvloeden? Het korte antwoord is: nee. Cultuur is een begrip – wetenschappers spreken liever van een concept of ‘construct’ – uit de sociale wetenschappen. We gebruiken dit als verzamelterm voor gedeelde gebruiken, gedragingen, kledingstukken, voorwerpen, haardracht, taal, enzovoorts, enzovoorts, van een groep mensen. Oftewel het cultuurgoed dat zij delen.
2. Kun je slecht veiligheidsgedrag makkelijk afleren?
Kun je slecht veiligheidsgedrag makkelijk afleren? Het korte antwoord is een heel voorzichtig ja. Maar daarbij zijn wel eerst twee vragen vooraf nodig: wat is slecht? En wat is makkelijk? Dat klinkt misschien flauw, maar het antwoord op die twee vragen is van groot belang.
3. Kun je goed veiligheidsgedrag makkelijk aanleren?
Goed veiligheidsgedrag, misschien praten wij er soms wat te makkelijk over. Want het hangt af van de situatie: over welk gedrag we het hebben en welk gedrag daarin ‘goed’ is. ‘Makkelijk’ veiligheidsgedrag, bijvoorbeeld het dragen van een mondkapje, is betrekkelijk makkelijk aan te leren. Of het vervolgens ook daadwerkelijk gebeurt, heeft meestal niets te maken met de eenvoud van de handeling.
4. Maken zachte heelmeesters stinkende veiligheidswonden?
In zijn antwoord leidt Guldenmund ons via de wortel en de stok (werkt belonen of juist straffen beter?), Just Culture (wat is een rechtvaardige cultuur precies?) en de vijf gedragingen (welke keuzes kunnen mensen maken?) naar aanspreken (veilig werken is geen kwestie van ‘ieder voor zich’) en feedback geven (op iemands gedrag, niet op zijn persoon!).
> LEES HIER de hele toelichting
5. Safety II heeft de toekomst, Safety I is verleden tijd. Is dat zo?
Het antwoord op de laatste vraag in de gedragsquiz is om te smullen. Leest u mee? Over ETTO (Efficiency-Thoroughness-Trade-Off, de afwegingen tussen efficiëntie en degelijkheid die mensen dagelijks tijdens hun werk moeten maken) en de menselijke fout (de term ‘human error’ of menselijke fout is misleidend, of in ieder geval ambigu).
> TIP: Ook al hebben bedrijven hun veiligheidszaken op papier op orde, toch worstelen zij vaak met de weerbarstige praktijk. Dat komt volgens hen door het veiligheidsgedrag van medewerkers. Die doen het werk net even anders dan op papier staat. Of totaal anders. Waarom? Hoe komt hun gedrag tot stand? Hoe kun je het beïnvloeden en kan dat wel? U leest het allemaal in het boek Gedrag & veiligheid.
