Er zijn verschillende risicofactoren die het gezondheidsrisico door duwen of trekken bepalen. Deze vijf risicofactoren zijn:
- Taak
- Afstand waarover de last wordt verplaatst.
- Te vermijden obstakels op de route (leidend tot aanvullende krachtuitoefening tijdens het duwen/ trekken).
- Gebruik van een of twee handen om de last te verplaatsen.
- Benodigde kracht om de last op gang te brengen, veelal bepaald door de weerstand, die afhankelijk is van wielkenmerken.
- Benodigde kracht om de last op gang te houden.
- Richting en aard van de krachtuitoefening.
- Benodigde nauwkeurigheid bij het plaatsen en de snelheid van de beweging.
- Duur van het duwen/ trekken tijdens een taak en totaal op een werkdag.
- Mensfactoren
- Lichaamslengte/ hoogte van de handen
- Leeftijd.
- Geslacht.
- Transport-/ hulpmiddel
- Aard van het hulpmiddel (incl. aantal, type en diameter van de wielen: vaste wielen en/of zwenkwielen).
- Hoogte handvat:
- Duwen: meestal tussen heup- en ellebooghoogte.
- Trekken: meestal tussen heup en kniehoogte.
- Oriëntatie van het handvat: idealiter verticaal voor neutrale pols-/ handstanden en optimale krachtoverbrenging.
- Handvat type.
- Stabiliteit van de last.
- Afmeting en gewicht van de last.
- Kwaliteit van onderhoud van (de wielen van) het hulp-/transportmiddel.
- Vloer/ ondergrond
- Oppervlaktekenmerken (frictie).
- Helling.
- Aanvullend kunnen er verzwarende omstandigheden zijn:
- warme, koude of vochtige omgeving;
- uitvoering van andere fysiek zware taken die de rug belasten zoals bijv. blootstelling; aan duwen/trekken, ongunstige werkhoudingen of lichaamstrillingen.
Instrumenten om duwen/trekken te beoordelen
U kunt de volgende instrumenten gebruiken:
- Voor handhaving gebruikt de Arbeidsinspectie de Duw en trek check (DUTCH): een eenvoudige methode om zonder krachtmetingen de fysieke belasting van een taak te bepalen waarin sprake is van duwen en trekken met rollend materieel (rolcontainers, handpallettrucks, onderhoudskarren, vloeistofkuipen, bedden/ rolstoelen/ tilliften, rolsteigers etc.
- Een andere veelgebruikte methode is de knelpuntenmethode voor het beoordelen en inrichten van fysieke belasting bij handmatig trekken en duwen van lasten: KIM-PP (key indicator method pulling pushing).
- Voer vooraf een taakanalyse uit met werkplekobservaties op representatieve momenten van taken en handelingen. Leg duur, frequenties en werkhoudingen vast. Interview verschillende medewerkers over hun ervaringen.
Maatregelen bij duwen en trekken
Als er sprake is van een risico, dan moet de werkgever maatregelen nemen om het risico kleiner te maken. De Arbowet schrijft als eerste de bronaanpak voor. Dit betekent dat de oorzaak van het probleem moet worden weggenomen. Bij duwen en trekken zijn de volgende maatregelen van belang:
- Organisatie van het werk:
- Voorkom handmatig duwen/trekken, door aanpassingen in het proces.
- Maak ontwerpers, werkgevers en andere betrokkenen bekend met NEN-EN 1005-3 en NEN-EN ISO 11228-2 voor optimaal (her-)ontwerp van de werkzaamheden, producten, en organisatie van het werk.
- Onderzoek hoe het werk (ook) kan plaatsvinden door het proces logistiek opnieuw in te richten met werkpakketten met meer afwisseling, niet alleen in inhoud maar ook in belasting van delen van het lichaam.
- Als het optimaliseren van de werksituatie of een ruimer takenpakket niet mogelijk is, pas roulatie toe met andersoortig belastend werk voor tussentijds herstel. Pas extra pauzes toe als andersoortig belastend werk ook niet beschikbaar is. Frequente korte pauzes zijn in beginsel effectiever dan minder frequente, langere pauzes.
- Techniek en werkplek:
- Automatiseer de duw-/trektaak.
- Gebruik een aangedreven transportmiddel: vorkheftruck/ elektrische trekker.
- Voer logistieke verbeteringen door om de verplaatsafstand te beperken.
- Zorg voor een goede gladde, drempelvrije ondergrond en goede wielen die goed zijn onderhouden.
- Het verlagen van een gewicht/ belading van een transportmiddel heeft vaak tot gevolg dat de transportfrequentie toeneemt
- Zorg voor een goed ontwerp van het hulp-/ transportmiddel: Aanpassing van de last: bijv grotere wielen, zachter loopvlak, betere vorm/ handvatten, meer wielen etc.
- Mens:
- Houd toezicht op juiste uitvoering van de werkprocessen met afgesproken werkplekken en middelen.
- Licht medewerkers periodiek voor over mogelijke gezondheidsrisico’s en de getroffen/ te treffen maatregelen om risico’s te beperken.
- Gebruik van hulpmiddelen, incl. opslag en onderhoud
- Mogelijke gezondheidseffecten op korte en lange temrijn.
- Enkele nuttige techniektips:
- voorkom handmatig trekken en duwen;
- zet de benen stevig neer in voorwaartse spreidstand (een voet voor, een voet achter), gebruik altijd twee handen in gestrekte armen en houd de rug recht en maak een gestrekte lijn in het lichaam van enkel tot schouders. Bouw de kracht langzaam op over 2-3 seconden bij het op gang brengen van een last en gebruik het eigen lichaamsgewicht (beter duwen dan trekken). Vermijd een gedraaide houding.
- De meeste kracht kan geleverd met de handen op schouderhoogte. Bij lichte lasten kan dat ook op ellebooghoogte.
- Wissel deze werkzaamheden af met minder belastend werk.
- Het is voor de hand liggend dat goed schoeisel is gebruikt, met voldoende stroeve zool.
- Bied periodiek medisch onderzoek aan.
Maatregelen voor specifieke sectoren
Naast de algemene aanbevelingen, zijn er ook passende oplossingen per sector. Deze zijn te vinden n de arbocatalogi. Ga naar of er een arbocatalogus is die van toepassing is op de werkzaamheden. In een arbocatalogus beschrijven werkgevers- en werknemersorganisaties gezamenlijke afspraken over de wijze waarop zij (gaan) voldoen aan de doelvoorschriften van de overheid voor gezond en veilig werken. De catalogus beschrijft technieken en manieren, goede praktijken, normen en praktische handleidingen voor veilig en gezond werken. Werkgevers en werknemers zijn zelf verantwoordelijk voor de inhoud en verspreiding van een arbocatalogus.
Wet en regelgeving
Arbowet artikel 3, Arbobesluit 5.2 , Arbobesluit 5.3, Arbobesluit 5.4 en Arbobesluit 5.5
Normen
NEN-EN 1005-2: 2005+A1:2008. Veiligheid van machines; menselijke fysieke belasting. Deel 4: Handmatig hanteren van machines en machine-onderdelen.
NEN-EN 1005-3: 2005+A1:2008. Veiligheid van machines; menselijke fysieke belasting. Deel 3: Aanbevolen maximale krachten bij machinewerkzaamheden.
NEN-EN-ISO 6385:2016. Ergonomische beginselen bij het ontwerpen van werksystemen.
NEN-EN-ISO 11228-2 (2007). Ergonomie – Handmatig verplaatsen van lasten - Duwen en trekken.
NPR-ISO/TR 12295:2014 en - Ergonomie - Applicatiedocument voor Internationale Normen voor handmatig verplaatsen van lasten (ISO 11228-1, ISO 11228-2 and ISO 11228-3) en evaluatie van statische werkhoudingen (ISO 11226)
