“Helemaal niet goed.” Henk Koenders, samen met Pieter Diehl auteur van Preventiemedewerker, een praktische handleiding, windt er geen doekjes om. “Iedere organisatie moet er een hebben, zo staat in de wet. Maar veel organisaties weten nog altijd niet goed wat ze ermee aan moeten.”
De eerste versie van zijn boek Preventiemedewerker, een praktische handleiding dateert uit 2005, het jaar dat de functie verplicht werd gesteld voor alle bedrijven. Inmiddels is er een grondige update verschenen van deze jonge klassieker.
Verplicht: een medewerker voor preventietaken
Het ging al mis in de ontstaansgeschiedenis van de functie. Nederland had het voor 2005 best aardig op orde. Een contract met een arbodienst was verplicht, die keek samen met de organisatie naar veiligheid en gezondheid. Natuurlijk waren er verbeterpunten, maar in grote lijnen liep het.
Toen vanuit de EU de verplichting kwam om per bedrijf een medewerker aan te stellen die zich op preventie zou richten, dacht Nederland: dat hebben wij anders geregeld en dat werkt prima. Maar het Europees Hof besloot dat het moest met een speciale eigen medewerker. Dus kwam dat in de Nederlandse Arbeidsomstandighedenwet. Maar niet van harte.
Vaak geen kwalitatieve invulling van de functie
In de wet staat wat een preventiemedewerker moet doen, niet wat hij moet kunnen
“Er staat in de wet dat je als werkgever iemand van je personeel moet aanwijzen om een reeks preventieve taken te verrichten. Wat die moet kunnen, staat niet nader omschreven. Alleen wat die moet doen. Hij moet kennis van het onderwerp hebben, maar wat dat inhoudt staat ook niet in de wet.”
Toen de verplichting van een preventiemedewerker aan bedrijven werd opgelegd, wezen die niet zelden iemand aan die boventallig dreigde te worden. Die stuurden ze een dag of misschien twee op cursus en gooiden hem in het diepe. Geen beste basis voor een kwalitatieve invulling.
“Een gotspe”, oordeelt Koenders. “En daar hebben we er nog best veel van, van dat soort preventiemedewerkers. Een kwalijke zaak. Zeker als je beseft dat sindsdien de verplichting van een contract met een arbodienst is vervallen en contact met deskundigen minder vanzelfsprekend is. Je hebt alleen maar een basiscontract met een bedrijfsarts nodig. Die komt zelden zijn spreekkamer uit en weet dus weinig van hoe het bedrijf erbij staat. Laat staan dat hij iets kan betekenen op het gebied van preventie.”
Als het toch moet, dan het dan ook goed
Het is natuurlijk niet zo dat alle preventiemedewerkers mensen zonder kennis van zaken zijn. Sommigen hebben zich vol overgave gestort op hun functie en uit interesse kennis vergaard. En in grotere bedrijven is het vaak een stuk beter op orde. Daar lopen meestal goed opgeleide middelbaar of hoger veiligheidskundigen rond die als preventiemedewerker dienstdoen. Dat mag, als ze medewerker zijn.
Je moet hem hebben, dus waarom zou je het dan niet goed aanpakken?
Maar door de bank genomen, constateert Koenders, is de uit nood geboren preventiemedewerker nog bepaald niet volwassen. Jammer, vindt hij. “Je moet hem hebben, dus waarom zou je het dan niet goed aanpakken? En dan spreek ik niet alleen kleine, maar ook grote bedrijven aan. Want de kleine hebben het vaak gewoon niet goed op orde, maar de grote richten zich weer te veel op systemen en procedures. De mensen die dingen verzinnen staan te ver van de vloer; wat ze bedenken lost niet altijd op wat ze willen oplossen.” En daartussen probeert een preventiemedewerker er chocola van te maken.
Het hangt ook erg van de bedrijfscultuur af wat een preventiemedewerker voor elkaar krijgt. Veel bedrijven zijn gericht op opbrengst op de korte termijn, maar preventie is een zaak van de wat langere adem. “Constateer je iets wat zou moeten veranderen, bijvoorbeeld belastbaarheidsbeleid omdat medewerkers langer door moeten werken, en kaart je dit aan, dan vang je vaak bot. Als je niet stevig in je schoenen staat en het niet goed kunt onderbouwen, krijg je het er niet door.”
Advies leren onderbouwen met kennis en kunde
Wat helpt bij het beter leren onderbouwen van adviezen, is kennis en kunde. Die haalt een preventiemedewerker vaak niet voldoende uit die eendaagse cursus. De boeken van Koenders en Diehl bevatten meer kennis dan ooit in zo’n cursus past.
Een praktische handleiding voor de preventiemedewerker,
Het boek Preventiemedewerker, een praktische handleidingbijvoorbeeld behandelt organisch alle taken van de preventiemedewerker en zijn rol in de organisatie. Het inrichten van de BHV bijvoorbeeld, en het uitvoeren van de RI&E. Daarnaast bevat het veel inhoudelijke kennis over belangrijke thema’s als gevaarlijke stoffen en fysieke belasting en de te nemen maatregelen.
Koenders: “Met die kennis kun je problemen beter doorgronden en ook vertalen naar je doelgroepen. Ik zou graag zeggen dat er meer is om je kennis te verbreden en te verdiepen, maar dat valt tegen. De SER heeft een handreiking voor de preventiemedewerker, maar die is heel erg op organisatie gericht. Als je wilt weten hoe dingen in elkaar zitten en hoe je het moet aanpakken, brengt dat je niet ver. Ons boek bevat de nodige basisinformatie. Daarnaast biedt de Arbo-kennisbank een schat aan informatie op tal van onderwerpen. Daar verwijzen we dan ook regelmatig naar. En TNO heeft op een aantal terreinen mooie instrumenten, heel praktisch en bruikbaar, bijvoorbeeld op het gebied van fysieke belasting.”
Leg een degelijke basis met een goede opleiding
De Belgische preventieadviseur krijgt een gedegen opleiding van jaren
Fijn, deze hulpmiddelen. Maar het kan nog beter, vindt Koenders. “Wat ontbreekt, is een degelijke basis voor de preventiemedewerker: een echt goede opleiding. Ook tegen de wetgever zou hij daarom willen zeggen: ‘Als het toch moet, laten we het dan goed doen.’ België bijvoorbeeld kent de preventieadviseur niveau 1 en 2. Beide niveaus vergen een gedegen opleiding, niet van een of twee dagen, maar van jaren. Dan heb je echt iemand die weet waar hij het over heeft, die hoef je niks wijs te maken.”
De dingen die de preventiemedewerker moet doen, vinden we allemaal belangrijk. Maak er dan ook een stevige functie van die wordt ingevuld vanuit kennis en kunde, bepleit hij. “Nu hangt wat de preventiemedewerker oplevert veel te veel van zijn eigen persoon en het bedrijf af. Met kennis en kunde word je serieus genomen omdat je serieus te nemen bent.”
Henk Koenders is als docent en examinator verbonden aan vele opleidingen, zoals de opleiding tot hogere veiligheidskundige van de stichting PHOV en de HVK-, MVK- en IVK- opleidingen van de NCOI.
Tekst | Moon Saris
