Wij mensen zien maar in 54 procent van de gevallen correct of iemand liegt of niet
Heel veel onderzoek naar liegen op de werkvloer is er nog niet. Wel naar liegen in het algemeen. En om maar gelijk een misverstand uit de weg te ruimen: wij mensen zien nauwelijks of een ander liegt. Sophie van der Zee: “Uit meta-analyse van Bond & DePaulo uit 2006 blijkt dat we maar vier procentpunten beter scoren na zorgvuldige observatie dan via de kop of munt-methode met fiftyfifty kans. Dus we zien in 54 procent van de gevallen correct of iemand liegt of niet.”
Populaire opvattingen blijken niet wetenschappelijk te staven. Zoals dat iemand die liegt naar linksboven zou kijken, veel knippert met de ogen of oogcontact vermijdt. “Nee, in het non-verbale is alleen bewijs te zien dat mensen die liegen hun kin wat hoger trekken”, stelt Van der Zee. “En dat ze voor het oog onzichtbaar wat meer bewegen. Dat laatste onderzocht ik met een ‘surfpak vol sensoren’, zoals de Volkskrant het wat sensationeel noemde. Daarnaast zijn er ook wel links te vinden in friemelen, gesticuleren, een nerveuse houding en een onvriendelijke gezichtsuitdrukking.”
We liegen regelmatig, maar waarom?
Toch blijkt uit onderzoek dat we regelmatig liegen. En dat de oude wijsheid dat het ene leugentje het andere uitlokt, ook opgaat. Maar waarom liegen we? Dat heeft een aantal redenen. We doen het om indruk te maken (impression management), om iets niet te hoeven doen of juist wel, om een pijnlijk gesprek uit de weg te gaan of om ergens mee weg te komen.
“Een student leverde wat laat zijn stuk bij mij in, waardoor ik niet de tijd had om het grondig door te nemen. Dat heb ik eerlijk gezegd. Maar het gebeurt natuurlijk ook regelmatig dat we veinzen een stuk wel helemaal te hebben gelezen. Je beter voordoen dan je bent is ook liegen.”
Vier op de vijf mensen liegt voor een baan
Liegen is bewust een verkeerd beeld schetsen, van jezelf of van de situatie
Want wat is liegen eigenlijk? De definitie die Van der Zee hanteert: bewust een verkeerd beeld schetsen. Van jezelf of van de situatie. In een sollicitatieprocedure kan dat twee kanten op werken. De sollicitant laat alleen zijn chocoladekant zien en in deze tijd van krapte op de arbeidsmarkt, doet de werkgever dat ook.
“Uit onderzoek blijkt dat ruim vier op de vijf respondenten bereid is om te liegen over zichzelf om de baan te krijgen. En een kwart ook toegeeft dat te hebben gedaan. Dat is natuurlijk niet goed voor de match tussen bedrijf en werknemer. Het kan zorgen voor minder job satisfaction en voor een kortere arbeidsrelatie. Het doet natuurlijk ook heel wat met het vertrouwen in elkaar. De integriteitskwestie speelt hier. Je gaat een barrière over.”
Meer weten over liegen op het werk?
Bewezen: extraverte mensen liegen vaker
Dan maakt het ook nog uit of je solliciteert naar de functie van marketeer of die van boekhouder. Van een verkoper wordt wellicht eerder geaccepteerd dat hij de boel wat rooskleuriger voorstelt dan van de administrateur. Maar dat moeten we ook niet te ver doorvoeren, vindt Van der Zee.
“Extraverte mensen worden eerder charismatisch gevonden. Terwijl ze vaker liegen dan introverte. Uit een experiment waarin mensen werd gevraagd hun best te doen om aardig te worden gevonden, bleek dat ze vanzelf extravert gedrag vertoonden. Ze overdreven dan meer. Voor een verkoper is dat tot op zekere hoogte misschien niet erg. Al wil je als bedrijf geen reputatieschade, dus ook daar zit een grens aan.”
Liegen op het werk om indruk te maken
Op de werkvloer wil Van der Zee onderzoeken waarom mensen liegen. De hypothese luidt dat werknemers eerder liegen tegen boven hen geplaatsten dan tegen gelijken of mensen met een minder aansprekende functie.
Impression management is een van de redenen waarom mensen liegen
“Impression management is een van de redenen waarom mensen liegen. Ik wil graag weten hoe dat op de werkvloer zit. We weten dat mensen op datingsites zichzelf soms twee of drie centimeter langer of kilootjes lichter voordoen. Je wilt tenslotte een partner scoren. Op het werk wil je een mooie baan krijgen en daar hoort indruk maken bij.”
Lees ook:
Liegen aantonen met techniek, liever niet?
Maar hoe constateer je of iemand liegt? Van der Zee werkte eerder in juridische settings en wil ervoor waken werknemers op dezelfde manier te screenen. “We weten dat bijvoorbeeld dreigen met een leugendetector ervoor zorgt dat mensen eerder de waarheid vertellen. Dat speelt vooral in Amerika, gelukkig niet hier. Ook is het een feit dat je met technologie eerder constateert of iemand liegt. Maar waak voor het ‘CSI-effect’.”
Iemand onterecht beschuldigen van liegen is funest voor de relatie
Want iemand onterecht beschuldigen van liegen is funest voor de relatie en kan verstrekkende gevolgen hebben, betoogt ze. “Zodra je iets aantoont met behulp van technologie, hechten mensen meer waarde aan het bewijs. Maar pas op: bij een accuratesse van tachtig procent zit je er nog steeds twintig procent naast.”
Open en eerlijk, met leugentjes om bestwil
Je kunt wel techniek gebruiken om aanknopingspunten voor vervolgonderzoek te identificeren. Maar op de werkvloer is dit buitenproportioneel, zegt Van der Zee.
“Dat moet je wellicht niet willen. Je kunt wel eerlijkheid en openheid stimuleren. Bijvoorbeeld door de verlichting in een kamer aan te passen. Of door bepaalde gesprekstechnieken toe te passen. Je kunt ook zorgen dat je duidelijk maakt vooral openheid en eerlijkheid te wensen. Met een beetje geoorloofd liegen als social glue: leugentjes om bestwil als bindmiddel.”
Geoorloofd liegen en de boel bewust verkeerd voorstellen, een wereld van verschil. “Er is een paradox. Kijk maar naar onze opvoeding. Je krijgt mee dat je de waarheid moet spreken. Maar een kind dat zijn cadeau niet mooi vindt, wordt op de vingers getikt als-ie dat zegt. Lastig.”
Tekst | Ton Bennink
