Ook de Nederlandse Arbeidsinspectie is al jaren niet te spreken over het landelijke aandeel bedrijven dat over een RI&E beschikt (of zou moeten beschikken) en de kwaliteit van de beschikbare RI&E’s in het algemeen. Ondertussen is de RI&E steeds meer big business voor iedereen die minimaal ‘veiligheid’ lijkt te kunnen spellen. Want de RI&E is een moetje, dus commercieel interessant.
Ja, dat zijn harde woorden. Ik kan het alleen niet leuker maken. Wat ik wel kan, is meedenken over hoe het beter kan.
De RI&E is een moetje? Jazeker!
Eerst even wat indianenverhalen de wereld uithelpen. Om te beginnen met de goedbedoelde oneliner dat de RI&E géén ‘moetje’ is. Onzin; de RI&E is een moetje, jazeker wel! Wat is daar mis mee? Niks. Als je als ondernemer geld wilt verdienen, dan kan en mag dat nog steeds in Nederland. Geld verdienen is niet vies. Geld verdienen over de rug van andermans gezondheid en welzijn is wel vies.
Dat vindt de overheid ook en daarom bestaat er (gelukkig) zoiets als de Arbowet. In deze wet staat onder artikel 5 genoemd dat de werkgever schriftelijk vastlegt “welke risico’s de arbeid voor de werknemers met zich meebrengt”. Dat allemaal in de vorm van een RI&E. Heb je daar geen zin in, dan moet je niet aan je onderneming beginnen of je voert al het werk zelf uit. Je kunt nou eenmaal niet de lusten genieten zonder de lasten te dragen.
‘We doen het voor jou’? Niks daarvan
Ook de humanitaire kaart wordt veel te vaak getrokken: ‘we doen het voor jou!’ Dat is wat mij betreft het zwakste argument ooit binnen de veiligheidskunde in het algemeen; de invloed van (gezond) eigenbelang wordt zwaar onderschat.
Daarnaast lijkt het arbeidsethos van de gemiddelde werknemer en ook de maatschappelijke betrokkenheid van ondernemingen in het algemeen de afgelopen decennia drastisch van koers veranderd. What’s in it for me? Alles lijkt te veel als het niet direct voordeel oplevert. Iedereen in dit internettijdperk weet ook zelf wel wat goed voor hem is; daar moet een ander zich niet tegenaan bemoeien.
We verwarren verworven rechten met privileges om eenzijdige besluiten te nemen. En plichten interpreteren en vervullen we – in het geval van een zich terugtrekkende overheid – op eigen, voordelige wijze.
De situatie is: ‘verplicht, lastig en nooit af’
Kortom: er wordt – óók door de Nederlandse Arbeidsinspectie – te veel en te vaak op het sentiment gespeeld, tot op het neerbuigende af. Zoete koekjes bakken. Pappen en nathouden. Polderen.
Trek de pleister er zo vroeg mogelijk en zo snel mogelijk vanaf. Wees niet alleen maar lief voor elkaar, maar wees vooral respectvol. Beledig niet elkaars intelligentie en neem de situatie voor wat die is: ‘verplicht, lastig en nooit af’. Dat is het fundament van het werken aan de RI&E … want geen RI&E is geen optie. De RI&E is een moetje!
Ben je niet van plan een groot deel van wat ik hierboven heb genoemd in overweging te nemen voor wat betreft het draagvlak voor de RI&E? Dan heeft het ook weinig zin om vanaf dit punt verder te lezen. De werkelijkheid niet onder ogen willen zien levert alleen maar laRIE, bombaRIE en miseRIE. Maar hé … jij kiest.
Houd drie uitgangspunten in gedachten
Zoals ik al aan het begin van dit artikel heb aangegeven: ik kan het niet leuker maken. Ook niet gemakkelijker trouwens! Wat dan wel? Ik kan het de tijd en inspanning waard maken. Daarvoor is het van belang om de volgende drie uitgangspunten in gedachten te houden.
Een RI&E is:
1. Geen document, maar een proces
Sterker nog: ‘de’ RI&E bestaat niet. De voorkeursvariant van de RI&E is nog steeds voor veel bedrijven een Excel- of Word-tabel. Veelal volgepropt met tekst, pagina’s lang en niet leesbaar voor de doelgroep (als die hem via het intranet al weet te vinden). Is het dat niet, dan is het wel een of andere veredelde, op een Excel- of Word-tabel lijkende online RI&E-tool.
Nu is er in de basis niks mis met het gebruik van MS Office pakketten of tabellen in het algemeen. Het is alleen de vraag ‘hoe’. Je richten op het proces en de volgende twee uitganspunten gaan je helpen.
2. Opgebouwd uit lagen
De (hopelijk) meer bekende vormen van differentiatie binnen de RI&E zijn de bedrijfs-RI&E en de functionele RI&E en de verdiepende RI&E. Veelal wordt RI&E op RI&E geleverd om invulling aan deze perspectieven te geven. Daarbij bieden aanbieders de verdieping vaak als meerwerk aan. Dit aanbod is echter veel te beperkt. En het aantal mogelijke perspectieven van de RI&E is veel uitgebreider en kan integraal worden uitgewerkt.
3. Vormloos
Zoals ik al onder het eerste uitgangspunt vertelde, is de voorkeursvariant van de RI&E een tabel in enigerlei vorm. Dat is nog niet alles. Meestal gaat deze tabel vergezeld van een lijvige rapportage die sterk op aantoonbaarheid is gericht. Alles leunt op de conventionele business intelligence-gedachte uit de jaren 80 van de vorige eeuw: ‘informatie in, informatie uit’. Nog veel mensen verwarren informatie met data; derhalve wordt deze trend ook niet doorbroken.
Laat belemmerende overtuigingen los
Deze drie uitgangspunten vragen alle drie minder om vaardigheden en meer om een houding. Dat eerste kun je geleerd krijgen. Het tweede moet je zelf leren. Het is veelal een kwestie van belemmerende overtuigingen loslaten en je blik op de lange termijn richten.
Ik besteed ook aandacht aan dit onderwerp in mijn boek ‘Old School Safety – Tijdloze inspiratie voor een nieuwe generatie’. Dat ligt sinds oktober – in samenwerking met arbo-online (VMN Media) – in de schappen.
Tekst | Jos Villevoye, veiligheidsprofessional en levendig denker over mens en maatschappij, publiceerde onlangs het boekje Fantastisch Veilig! Memoires van een veiligheidskundige
> Lees meer van Jos Villevoye:
