Door een groot tekort aan verzekeringsartsen zijn er op dit moment meer aanvragen voor WIA-uitkeringen en herbeoordelingen dan het UWV aankan. Hierdoor is een enorme achterstand ontstaan en kan het UWV niet tijdig een beslissing nemen. De gemiddelde wachttijd bedraagt op dit moment rond de 20 weken.
In haar brief van 26 augustus 2022 heeft minister Van Gennip van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de Tweede kamer geïnformeerd hoe zij met prioriteit het probleem van het tekort aan verzekeringsartsen wil aanpakken. Eén van de oplossingen is om de WIA-aanvraag voor mensen van 60 jaar of ouder te vereenvoudigen. Dit is een bijzondere en ingrijpende maatregel. Want die staat haaks op het jarenlang gevoerde beleid dat alles in het teken moet staan van zo veel mogelijk succesvolle re-integratie van iedereen die nog kan werken. Klaarblijkelijk breekt nood wet en gaan principes dan gemakkelijk over boord.
De FNV snapt, gezien de situatie, de genomen maatregelen. Deze kunnen voor individuele arbeidsongeschikten zelfs gunstig uitpakken. Op lange termijn is het echter onwenselijk en gevaarlijk om alle prikkels bij werkgevers weg te nemen om uitstroom naar de WIA van 60-plussers te voorkomen. De FNV gaat er dan ook van uit dat het hier om een tijdelijke maatregel gaat en dat re-integratie snel weer centraal komt te staan, ook bij oudere werknemers.
Toename wachttijd WIA-beoordeling
Sinds 2016 is een geleidelijke toename te zien in de wachttijd voor een sociaal-medische beoordeling. Hiervoor zijn een aantal oorzaken aan te wijzen:
- Langere behandelingstijd van een beoordeling door de arts (van 2 naar 5 uur).
- Een toename van het aantal claims (van 50.000 in 2016 naar 72.000 in 2021).
- De vraag naar herbeoordelingen en evenredig hieraan de afname van het aantal verzekeringsartsen in Nederland.
Vooral sinds het najaar van 2019 zijn de achterstanden in de claimbeoordelingen enorm toegenomen. Daar kwam bij dat er tijdens de coronapandemie geen reguliere keuringen mogelijk waren en er bij UWV sprake was van oplopend ziekteverzuim. Inmiddels wachten 12.000 mensen op een claimbeoordeling, is de wachttijd opgelopen tot gemiddeld 20 weken en is de voorraad herbeoordeling opgelopen tot nog eens 12.000 wachtenden. Als verdere maatregelen uitblijven, zal deze mismatch nog aanzienlijk toenemen.
Aanvullende maatregelen op korte termijn
Op drie manieren wil Van Gennip de huidige problemen zo snel mogelijk aanpakken:
- Verbetering van het interne proces van UWV;
- Verlenging van de maatregel kwijtschelding van voorschotten. Werknemers die wachten op een beoordeling van hun WIA-aanvraag kunnen aanspraak maken op een voorschot van een WIA-uitkering. Blijkt later dat ze geen recht hadden op een WIA-uitkering of op een kortere duur van de uitkering dan de periode die werd gewacht op de beoordeling? Dan bekijkt het UWV of het voorschot te verrekenen valt met een eventuele WW- of bijstandsuitkering. Zo niet, dan vordert het uitkeringsorgaan het te veel betaalde voorschot niet terug;
- Twee tijdelijke maatregelen voor een gerichte inzet van de verzekeringsarts.
Gerichte inzet verzekeringsarts: 2 tijdelijke maatregelen
Die twee tijdelijke maatregelen van punt 3 zijn nodig om de achterstanden en wachttijden enigszins weg te werken. We lichten ze hier nader toe.
1. De 60-plus-maatregel
De eerste is een zeer ingrijpende maatregel: een tijdelijke (tot eind 2023), vereenvoudigde beoordeling van de 60-plussers. Met deze maatregel wijkt minister Van Gennip af van de wet en wordt onderscheid gemaakt naar leeftijd. De voorwaarde is dat de werknemer in ieder geval 60 jaar of ouder is op het moment dat hij zijn wachttijd van twee jaar heeft voltooid.
Hoe werkt het?
- Werkgever en werknemer moeten beiden akkoord gaan met de vereenvoudigde claimbeoordeling, want deelname is op vrijwillige basis.
- De RIV-toets (Re-integratie Verslagtoets) vindt op de gebruikelijke manier plaats.
- Is mogelijk sprake van een IVA-situatie (Inkomensvoorziening Volledig Arbeidsongeschikten)? Dan bekijkt de verzekeringsarts of dit inderdaad het geval is. Indien aan de orde, kent UWV een IVA-uitkering toe.
- Is er geen sprake is van een IVA-situatie? Dan kijkt de arbeidsdeskundige of er inkomsten zijn en of die leiden tot een 35%-min-situatie (minder dan 35% arbeidsongeschikt).
- Indien dit het geval is, kent UWV geen WIA-uitkering toe.
- Indien er geen inkomsten zijn of inkomsten die een 35%-plussituatie (meer dan 35% arbeidsongeschikt) tot gevolg hebben, kent UWV een Werkhervatting Gedeeltelijk Arbeidsgeschikten (WGA)-uitkering toe. Er vindt dan geen keuring plaats door een verzekeringsarts (of arbeidsdeskundige). Verder is het met deze maatregel niet mogelijk om in een 35-80%-situatie terecht te komen, er zal altijd sprake zijn van een 80-100%-situatie (eventueel onder aftrek van inkomsten).
De 60-plus-maatregel is buitenwettelijk beleid omdat er in strijd met de wet WIA geen medische keuring plaatsvindt. Daarom moet hierbij het uitgangspunt gelden dat niemand erdoor mag worden benadeeld. Ook mag toepassing van de maatregel niet leiden tot een lagere uitkering. Verder blijft de reguliere weg van bezwaar en beroep uiteraard open.
De op deze manier toegekende uitkeringen komen niet ten laste van een eigenrisicodrager. Ze komen ook niet ten laste van de Werkhervattingskas/WHK-premie (voor de periode van datum toekenning tot de pensioengerechtigde leeftijd). Hierdoor is deze regeling voor werkgevers een forse lastenverlaging.
2. Geen herbeoordeling bij IVA of Wajong met inkomsten
De tweede maatregel is dat mensen met een IVA- of Wajong-uitkering voor een periode van vijf jaar niet herbeoordeeld zullen worden indien ze inkomsten hebben. Deze maatregel is niet buitenwettelijk, nu op grond van beide genoemde wetten deze uitzondering op de regel al mogelijk was.
Beide maatregelen zijn 1 oktober 2022 ingegaan en worden nauwkeurig gemonitord. De eerste bevindingen zijn dat de maatregel goed verloopt. De ervaringen van werkgevers en werknemers zijn positief te noemen.
Stevige aanpak achterstanden begrijpelijk
Al jaren was de trend zichtbaar dat er een tekort aan verzekeringsartsen zou ontstaan. En dat dit onherroepelijk tot problemen zou leiden rondom de WIA-claimbeoordeling. Herhaaldelijk is hiervoor gewaarschuwd, niet alleen door de vakbeweging. Het al langer dreigende stuwmeer aan beoordelingen is mede door de coronaperikelen in een stroomversnelling gekomen.
Dit leidt tot onzekere situaties voor zowel werknemer als werkgever. De werknemer moet, door bijvoorbeeld onduidelijkheid over de inkomenspositie, soms tot wel een jaar wachten op de WIA-beoordeling. Onzekere situaties ontstaan bijvoorbeeld ook wanneer een werknemer deels werkt bij de eigen of bij een andere werkgever. Onomkeerbare stappen ondernemen (zoals omzetting van dienstverbanden) is dan niet mogelijk, omdat volstrekt onduidelijk is of en hoe de onderliggende WIA-uitkering eruit zal zien.
De inzet op een stevige aanpak van de achterstanden bekijkt de FNV welwillend. Maar de effecten van de buitenwettelijke maatregel, zoals de extra kosten en de toename van instroom in de WIA, uiteraard niet.
Maar bewaak re-integratieprikkel werkgever
Dat oudere WIA-gerechtigden nu niet of nauwelijks in de categorie 35-80% arbeidsongeschikt zullen vallen, is voor de inkomenspositie van deze groep een goede zaak. Het enorme inkomensverlies dat ontstaat voor gedeeltelijk arbeidsongeschikten bij niet werken na afloop van de loongerelateerde fase WGA is de FNV altijd al een doorn in het oog geweest.
Op lange termijn vrezen we dat de nu al beperkte re-integratiekansen die werkgevers aan oudere zieke werknemers bieden, nog verder zullen afnemen. Zo verdwijnt de prikkel bij werkgevers om te voorkomen dat deze werknemers in de WIA terechtkomen. Dat kan leiden tot ‘dumpen’ in de WIA. De FNV is en blijft voorstander van goede prikkels op re-integratie. We hopen daarom dat deze tijdelijke maatregel niet structureel wordt.
Tekst | Jetty Bruinsma en Paul van den Boom, beleidsadviseurs Sociale Zekerheid bij FNV
