Misschien herken je de situatie: als arboprofessional wil je de risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) gebruiken om de veiligheid en gezondheid op het werk écht te verbeteren. Maar de werkgever vertelt je dat de RI&E slechts een wettelijke verplichting is die nooit tot verandering van gedrag op de werkvloer gaat leiden. De werkgever ziet die RI&E slechts als een papieren werkelijkheid.
Grip krijgen op gedrag met gedragstechnieken
Wil je als arboprofessional grip krijgen op dergelijke situaties? Dan is het belangrijk om te weten waar gedrag vandaan komt en welke factoren remmend kunnen werken op het gedrag dat je voor ogen hebt. Want zodra je dat weet, kun je er beter op sturen – met behulp van technieken uit de gedragspsychologie.
In dit artikel geven we je enkele gedragsinzichten en -technieken die je in de praktijk kunnen helpen bij het omgaan met weerstanden. Echter, een gedragsmethodiek of -interventie ontwikkelen en uitvoeren voor de aanpak van een specifiek gedragsprobleem, vergt diepgaande kennis en deskundigheid. Die kunnen wij op basis van een artikel niet bieden. Hiervoor verwijzen wij dan ook naar een gedragsexpert of een opleiding in gedragsverandering.
Gedrag, dat is alles wat we doen en laten
Gedrag is alles wat we, bewust en onbewust, waarneembaar en niet waarneembaar, doen en laten.
Ongeveer 95% van ons gedrag is onbewust (Kahneman, 2019). Het komt voort uit associaties en gewoontes. Zo laat onderzoek in treinen zien dat wanneer de trein naar citroen ruikt, reizigers de trein netter achterlaten. Onbewust associeert de treinreiziger de citroenlucht met een schone omgeving en laat vervolgens minder afval achter.
Slechts 5% van ons gedrag is bewust gedrag. Het systeem van het bewuste gedrag vraagt veel aandacht en denkkracht. Dit kost ons inspanning en energie, iets waar we vanuit de oertijd nog altijd (onbewust) spaarzaam mee zijn. Misschien herken je deze situatie. Je rijdt in de auto met muziek aan. Plotseling beland je in een onverwachte verkeerssituatie en zet de muziek uit. Dit doe je zodat je je volledig kunt focussen op de verkeerssituatie. Je onbewuste systeem schakelt naar je bewuste systeem waar veel aandacht voor nodig is.
Belangrijke basisbehoeften sturen ons gedrag
Ons gedrag wordt gestuurd door een aantal basisbehoeften. In dit artikel lichten we 4 belangrijke basisbehoeften uit. Behoeften als voedsel en voortplanting laten we in dit artikel buiten beschouwing. Ook de andere basisbehoeften zijn al miljoenen jaren oud, De omstandigheden zijn veranderend, maar menselijk gedrag eigenlijk nauwelijks.
De hierboven genoemde basisbehoeften zijn universeel. De sterkte van de behoeften kan per persoon verschillen. Verderop lees je wat er gebeurt als deze basisbehoeften in het nauw komen en hoe je hierop kunt reageren.
Gedragsbepalers bepalen hoe we ons gedragen
Naast de basisbehoeften die ons gedrag onbewust sturen, zijn er ook andere factoren die bepalen hoe we ons gedragen. We noemen hier 3 van zulke gedragsbepalers.
Gedragsremmen remmen het gewenste gedrag
Naast de gedragsbepalers zijn er gedragsremmen. Deze bepalen niet zozeer of we bepaald gedrag vertonen, maar eerder wat er remmend werkt op ons gedrag. Gedragsremmen zijn een reactie van een persoon die zijn gedrag moet veranderen. Ze ontstaan wanneer de eerdergenoemde basisbehoeften in het nauw komen. Je herkent ze vast wel.
Arboprofessional, zo krijg je mensen in beweging
Wanneer je als arboprofessional een ander in beweging wilt krijgen, is het allereerst belangrijk te weten wat het gewenste gedrag is en waarom mensen dat nu niet vertonen.
Een voorbeeld. Uit de RI&E blijkt dat medewerkers een slechte werk-privébalans ervaren doordat ze altijd bereikbaar zijn. Dit is het ongewenste gedrag. Het gewenste gedrag is dat medewerkers in hun vrije tijd niet achter de laptop of telefoon met hun werk bezig zijn.
Weet je als arboprofessional eenmaal wat het probleem is en wat het gewenste gedrag, dan ga je na waarom de doelgroep het gewenste gedrag nog niet vertoont. Hierbij spelen de gedragsbepalers vaak een belangrijke rol. Wellicht ontbreekt de competentie en weten mensen niet waarom het belangrijk is om los te komen van het werk. Of speelt de sociale omgeving een belangrijke rol. Doordat medewerkers weten dat collega’s thuis nog lang doorwerken en de leidinggevende tot laat in de avond e-mails verstuurt.
Daarnaast is het belangrijk om te onderzoeken of mensen geremd worden om te veranderen richting het gewenste gedrag. Misschien voelen medewerkers zich wel aangetast in hun autonomie. Doordat het gevoel bestaat dat ze niet zelf mogen beslissen of ze in hun vrije tijd werken of niet. Het wegnemen van zo’n gedragsrem is vaak de eerste stap om te komen tot verandering.
Technieken om gedragsremmen weg te nemen
Voor het wegnemen van gedragsremmen bestaan allerlei technieken. We bespreken er hier een aantal.
Pak reactance aan, geef autonomie terug
Om reactance te voorkomen of weg te nemen kan het nuttig zijn om mensen een keuze te geven. Dit geeft het gevoel van autonomie terug. Let er daarbij wel op dat je mensen een keuze geeft uit twee richtingen waar jij als arboprofessional achter staat.
Ook kan het werken om een ander in een bepaalde rol te zetten. Zorgt iemand bijvoorbeeld graag voor anderen? Zet die dan in de rol van zorgzaam persoon. Een zorgzaam persoon zorgt immers ook goed voor zichzelf?
Verder kan het helpen de weerstand te erkennen of de relatie te herdefiniëren. Met dit laatste bedoelen we dat je als arboprofessional niet boven of op afstand staat van de mensen met wie je werkt, maar het samen met hen aanpakt.
Pak scepticisme aan, geef zekerheid terug
Om scepticisme voor te zijn of aan te pakken kan het effectief zijn om garanties te geven. Dit geeft namelijk het gevoel van zekerheid terug. Verkopers werken vaak met productgaranties als ‘niet goed, geld terug’.
In de rol van arboprofessional kun je goed werken met procesgaranties. Een pilot is een voorbeeld van een procesgarantie. Een ander voorbeeld is een aanpak waarbij je zegt: “Zullen we dit eens twee weken proberen?” Het kan ook helpen om een voorstel hypothetisch te stellen of een maatregel verderop in de tijd te plannen.
Een andere techniek die bij scepticisme ingezet kan worden heet ‘zelfovertuiging’. Bij zelfovertuiging geef jij als arboprofessional niet de argumenten waarom iets werkt. Nee, de andere partij bedenkt zelf waarom een bepaalde aanpak goed zou zijn. In het eerdergenoemde voorbeeld over werken in vrije tijd kun je mensen bijvoorbeeld vragen waarom het voor hen goed zou voelen om in de vrije tijd de laptop dicht te laten.
Pak inertia aan, lever energiebesparing
De laatste gedragsrem, inertia, kun je voorkomen of wegnemen door mensen het gevoel te geven dat iets niet heel veel energie kost. Bijvoorbeeld door veranderingen in kleine stappen door te voeren en het gemakkelijk te maken. Ook acties heel concreet maken werkt goed.
Daarnaast is het inzetten van een implementatie-intentie een effectieve techniek. Deze techniek heet ook wel het ‘als-dan-plan’. Belangrijk hierbij is dat er een duidelijke aanwijzing moet zijn (de trigger) die uiteindelijk zorgt voor het gedrag.
Een voorbeeld van een als-dan-plan voor het dragen van gehoorbescherming. “Als ik voor de deur van de werkplaats sta, dan pak ik mijn autoplastieken en doe ze in”. Wanneer er op die deur dan ook nog een plaatje van autoplastieken hangt (de trigger), is de kans dat medewerkers de autoplastieken dragen nog groter. Voor het inzetten van een implementatie-intentie is het van belang dat inertia de enige rem is op het gedrag. De doelgroep moet de autoplastieken dus wel willen dragen!
Gedrag gericht aanpakken? Weet wat de oorzaak is
Zijn er geen gedragsremmen, doordat je die hebt voorkomen of hebt weggenomen? Bekijk dan hoe de andere gedragsbepalers een rol spelen. Hier kun je in je verdere aanpak op inspelen, doordat je weet wat de oorzaak is van het gedrag. Vervolgens kun je hier in je aanpak invloed op uitoefenen.
Een gedegen onderzoek naar de factoren die het gedrag veroorzaken is cruciaal voor de inzet van een doeltreffende interventie. Want als je niet precies weet waar het gedrag vandaan komt, kun je dit ook niet gericht veranderen. Houd er rekening mee dat effectief vooronderzoek doen naar en het uitvoeren van een gedragsinterventie vraagt om specifieke kennis en deskundigheid van gedrag.
Kun je hierbij nog wat hulp gebruiken? Je kunt bijvoorbeeld een gedragsexpert inhuren om je te helpen bij je aanpak. Of zelf een opleiding doen in gedragsverandering.
