Veilig werken met gevaarlijke stoffen blijkt nog helemaal niet zo eenvoudig. Dat blijkt maar weer eens uit de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden 2017 van TNO/CBS. De NEA 2017 maakt op dat vlak een aantal zaken duidelijk:

16,1% van de respondenten geeft aan tijdens het werk regelmatig of vaak met stoffen in aanraking te komen
8.1% van de respondenten aan tijdens het werk regelmatig of vaak stoffen in te ademen
9,1% van de respondenten melden dat zij tijdens het werk regelmatig of vaak stoffen op de huid.
In de sectoren horeca, bouwnijverheid, gezondheids- en welzijnszorg, industrie en cultuur en overige dienstverlening hebben medewerkers relatief vaak huid-blootstelling aan gevaarlijke stoffen.
In de sectoren bouwnijverheid, industrie en vervoer en opslag hebben medewerkers relatief vaak ademhalingsblootstelling aan gevaarlijke stoffen.

Eén op zes werknemers loopt het risico om ziek te worden omdat zij op het werk te maken hebben met gevaarlijke stoffen. Nu al sterven jaarlijks naar schatting bijna 3.000 mensen door gevaarlijke stoffen. Daarbij kunnen de gezondheidsklachten direct optreden of zich pas na jaren openbaren en/of plotseling optreden na langdurige blootstelling. Maar vaak zit er een lange tijd tussen de blootstelling en het optreden van de ziekte. (Bron: schatting sterfte in de werkzame en gepensioneerde beroepsbevolking, RIVM 2017)

> LEES OOK: Ziek door het werk? Bewijs het maar

SZW-campagne Veilig Werken met Gevaarlijke Stoffen

Op 14 mei 2018 is de campagne Veilig Werken met Gevaarlijke Stoffen van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid van start gegaan. Het programma Gevaarlijke Stoffen wil de aanpak van risico’s van het werken met stoffen bij bedrijven stimuleren en zo bijdragen aan het voorkomen van beroepsziekten. In 2017 is ook het startsein gegeven voor de nieuwe EU Roadmap on Carcinogens. Directe aanleiding daarvoor was de alarmerende raming van het aantal beroepsgerelateerde kankers in de Europese Unie. Zes organisaties, waaronder EU-OSHA, de Europese Commissie en de Europese sociale partners, ondertekenden een convenant voor deelname aan een nieuw stappenplan dat beoogt de blootstelling aan kankerverwekkende stoffen op de werkplek te reduceren.

Het programma Gevaarlijke Stoffen wil aandacht en bewustwording genereren, geeft goede praktijken en maakt arbocatalogi beschikbaar voor werkgevers. Zo kan een bedrijf opzoeken welke arboverplichtingen het heeft voor het werken met gevaarlijke stoffen. Want in de praktijk blijkt de aanvullende RI&E gevaarlijke stoffen vaak te ontbreken. Die is bedoeld voor de blootstellingsbeoordeling en de blootstellingsregisters op naam van aan CMR-stoffen blootgestelde werknemers.

> LEES OOK: Zo vergeet u niets in de RI&E

Ook een gericht Preventief Medisch Onderzoek (PMO) voor aan gevaarlijke stoffen blootgestelde werkenden vindt slechts in een minderheid van de daarvoor in aanmerking komende bedrijven plaats. (Bron: Erik Hoorweg en Martine Middelveld “Wettelijk kader in de praktijk”, CapGemini Consulting, dec 2017)

PMO belangrijk instrument bij preventie gezondheidsklachten

Het PMO vormt samen met de RI&E en de blootstellingregistraties een integraal onderdeel van de arbobeleidscyclus. De RI&E beschrijft de risicobepaling, inventarisatie en prioritering. Op basis daarvan stelt het bedrijf een plan van aanpak op. Het register blootstellingsrisico’s maakt hiervan onderdeel uit. Daarin staat welke werknemers zijn blootgesteld aan welke risico’s die worden gekenmerkt door gevarencategorieën, grenswaarden en meetresultaten. Dit register is medebepalend voor de inrichting van het PAGO/PMO.

Het gezondheidsdossier bevat de verzamelde medische gegevens, de blootstellingsgegevens en de risicovolle arbeidsomstandigheden van de individuele werknemers. Deze informatie geeft input voor bijstelling van de RI&E (zie figuur 1).

Veilig werken met gevaarlijke stoffen doe je samen

Figuur 1: PMO, RI&E en blootstellingsregistraties zijn integrale onderdelen van de arbo- beleidscyclus

Het PMO is een van de belangrijkste instrumenten voor de bedrijfsarts om vroegtijdig gezondheidsklachten en/of beginnende afwijkingen te constateren. De intentie en inhoud van een PMO Gevaarlijke Stoffen zijn steeds gebaseerd op Arbowet artikel 18 Arbeidsgezondheidskundig onderzoek en Arbobesluit gevaarlijke stoffen (artikelen 4.10 a t/m d) en kankerverwekkende/mutagene stoffen/processen (artikel 4.23), asbest (artikel 4.52).

> LEES OOK: Gebruik PMO als powertool bij preventie

Goede samenwerking arbeidshygiënist en bedrijfsarts een must

Bij de opzet en uitvoering van een PMO Gevaarlijke Stoffen is een goede samenwerking tussen arbeidshygiënist en bedrijfsarts een must. Beiden hebben een belangrijke adviserende rol in de arbobeleidscyclus en bij de preventie van gezondheidsklachten door werken met gevaarlijke stoffen. Het domein van de arbeidshygiënist beslaat vooral de risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) en het doen van omgevingsmetingen (environmental monitoring). Daaronder valt ook de biomonitoring. De taak van de bedrijfsarts spitst zich vooral toe op de biologische effectmonitoring en het opsporen van (vroege) gezondheidseffecten met extra aandacht voor kwetsbare personen (zie figuur 2).

Figuur 2: Verdeling werkdomein arbeidshygiënist en werkdomein bedrijfsarts

NVAB’s Addendum Leidraad PMO voor structuur en richting

Er zijn veel verschillende gevaarlijke stoffen en de mogelijke blootstellingen tijdens het werk zijn complex. Daarom is er behoefte aan structuur en richting bij het opstellen van een PMO Gevaarlijke Stoffen. De Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB) heeft daartoe een multidisciplinaire richtlijn opgesteld. Deze Addendum Leidraad PMO Gevaarlijke Stoffen is bedoeld om bedrijfsartsen en arbeidshygiënisten te helpen bij hun advisering over opzet en uitvoering van zo’n PMO.

> BEKIJK de Addendum Leidraad PMO Gevaarlijke Stoffen

De kerngedachte van de leidraad is dat een bedrijfsarts, in samenwerking met een arbeidshygiënist, praktisch moet kunnen adviseren over een PMO gevaarlijke stoffen, ook als de noodzakelijke blootstellingbeoordeling nog niet heeft plaatsgevonden. Deze arboprofessionals moeten dan ook de ruimte krijgen voor overleg en samenwerking.

Op basis van RI&E kan bedrijfsarts met leidraad adviseren

Het Addendum Leidraad PMO Gevaarlijke Stoffen begint met een inventarisatie van stoffen waaraan mensen op de werkplek kunnen staan blootgesteld. Daarna volgt identificatie van de H-zinnen op product-/stofniveau. H-zinnen geven de effecten van overmatige blootstelling en op welke orgaansystemen. Deze informatie geeft inzicht in mogelijke gezondheidsrisico’s. De bedrijfsarts kan samen met de arbeidshygiënist een indruk krijgen van de blootstellingsrisico’s door een werkplekonderzoek uit te voeren.

In de leidraad staan onderzoeksmethoden beschreven voor de verschillende effecten en orgaansystemen, met een verwijzing naar vragenlijsten, richtlijnen en specialistische onderzoeken. Op basis van de risicobeoordeling kan de bedrijfsarts aan de hand van de leidraad een advies geven over de inhoud van het PMO. (Bron: addendum leidraad PMO Gevaarlijke Stoffen, NVAB, 2018)

> LEES OOK: Bedrijfsarts heeft recht op inzage in de RI&E

Arbobeleid voor veilig werken met gevaarlijke stoffen schiet tekort

In de praktijk blijkt dat het arbobeleid voor veilig werken met gevaarlijke stoffen binnen organisaties helaas tekortschiet. Dit ondanks dat er voldoende informatie en instrumenten beschikbaar zijn. Waar het vaak aan ontbreekt is een sluitende aanpak van risicobeheersing en gezondheidsbewaking. Arboprofessionals hebben hierin vanuit hun professionele verantwoordelijkheid een signalerende en adviserende rol. Dit is ook expliciet benoemd in de vernieuwde Arbowet.

> LEES OOK: Het wat & hoe van de Arbowet

Bij specifieke arborisico’s als het werken met gevaarlijke stoffen is het noodzakelijk om het basiscontract arbodienstverlening uit te breiden met gerichte afspraken over risicomanagement en gezondheidsbewaking. Essentieel hierbij is de samenwerking tussen arbeidshygiënist en bedrijfsarts. De bedrijfsarts moet zijn spreekkamer uit en de werkplek bezoeken. Alleen zo kan hij zich zelfstandig een oordeel vormen over de werkelijke arbeidsomstandigheden.

> TIP: DOWNLOAD gratis de whitepaper De Arbowet in de praktijk

De ondernemingsraad heeft instemmingsrecht op het arbodienstverleningscontract bij werken met gevaarlijke stoffen en kan dus toezien op de goede inhoud.

Een aandachtspunt is dat arboprofessionals, ondernemingsraden en preventiemedewerkers hun deskundigheid op het gebied van veilig werken met gevaarlijke stoffen naar een hoger peil moeten brengen.

Rik Menting | senior bedrijfsarts/stafarts bij de Bedrijfspoli te Nijmegen en voorzitter en lid van het expertisecentrum gevaarlijke stoffen bij Prevent Partner

> TIP: Rik Menting verzorgt een workshop op de Arbo Workshopdag op 16 mei 2019