Nee, het gaat nog niet goed met veilige en gezonde werkplekken, vreest bedrijfsarts Frederieke Schaafsma: ‘Er gebeuren nog steeds ongelukken en er overlijden nog steeds mensen door werk. Dat neemt niet af. En met de verschuiving naar meer zakelijke dienstverlening neemt het aantal ongezonde werkplekken toe; psychosociale arbeidsbelasting staat al tien jaar op nummer 1 als belangrijkste oorzaak waardoor mensen ziek worden van hun werk.’

> LEES OOK: Flink meer meldingen ernstige arbeidsongevallen

Kwart van de arbeidsongevallen door psychische overbelasting

Recente cijfers uit de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden bevestigen dit beeld: in Nederland vonden vorig jaar 93.000 arbeidsongevallen plaats die dusdanig zwaar waren dat werknemers minimaal vier dagen niet konden werken. Dat is iets meer dan twee jaar geleden en beduidend meer dan in de jaren daarvoor (2015: 73.000). Veel incidenten waren het gevolg van uitglijden, struikelen, een verkeerde beweging of te zwaar tillen. Bij een kwart van de ongevallen was sprake van psychische overbelasting, bijvoorbeeld door stress of intimidatie, meldt het Centraal Bureau voor Statistiek eind december.

Frederieke Schaafsma: “Bij werkgerelateerde klachten zou je verwachten dat de huisarts een signalerende rol heeft. Maar die pakt die rol niet”

Gebrek aan urgentie

Schaafsma is hoofd van de polikliniek Mens en Arbeid van Amsterdam UMC en werkt één dag in de week als bedrijfsarts in de praktijk van de polikliniek. Sinds juli 2020 is zij aangesteld als bijzonder hoogleraar arbeids- en bedrijfsgeneeskunde aan het Amsterdam UMC, een leerstoel van de Nederlandse Vereniging van Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB). Schaafsma pleit voor meer aandacht voor preventie en meer samenwerking tussen en binnen (arbo)disciplines om ervoor te zorgen dat meer mensen een veilige en gezonde werkplek hebben. En voor meer verbinding tussen wetenschap en praktijk.

[intermezzo:3]

Klachten kunnen zich pas op langere termijn manifesteren

De gewijzigde Arbowet met meer focus op preventie heeft vooralsnog weinig effect, meent zij. Schaafsma: ‘In de wet staat het allemaal goed, maar in de praktijk hebben werkgevers onvoldoende aandacht voor preventie. Voor acute gevaren is die aandacht er wel, maar bij arbeidsrisico’s met minder zichtbare gevolgen missen werkgevers de urgentie. Werkgevers ervaren de noodzaak niet, omdat zij er zelf niet mee geconfronteerd worden. Na het werken met giftige stoffen of te lang een hoge werkdruk, krijgen mensen vaak pas klachten op langere termijn. Dan is iemand misschien al met pensioen of aan de slag is bij een andere werkgever.’

> LEES OOK: Wat gebeurt er na een ernstig arbeidsongeval?

Alleen aandacht voor verzuim

De aandacht van werkgevers gaat vooral uit naar verzuim, ziet zij. ‘Werkgevers merken heel direct als medewerkers verzuimen. Dat raakt hen meteen in hun portemonnee.’ Ook de meeste arbodiensten hebben vooral ingezet op verzuimbegeleiding, merkt Schaafsma kritisch op. ‘Arbodiensten hebben preventie jarenlang niet gepromoot. Dat heeft mij altijd verbaasd.’

> LEES OOK: Ziekteverzuim stijgt: het einde is nog niet in zicht

[intermezzo:1]

Volgens haar zijn preventie en verzuimbegeleiding bij sommige arbodiensten zelfs twee totaal gescheiden werelden. ‘Er zijn bedrijfsartsen die zich bezighouden met verzuimbegeleiding, maar niet het periodiek medisch onderzoek binnen een bedrijf doen. Dan heb je als bedrijfsarts dus alleen zicht op de mensen die zich ziekmelden. Dat is niet handig. Een goede bedrijfsarts heeft ook een beeld van de gezonde werknemers die niet verzuimen. Je wilt een beeld hebben van de hele organisatie.’

> LEES OOK: Taakdelegatie: structurele oplossing of noodverband?

Verhaal duidelijker vertellen

Om preventie echt naar de werkvloer te krijgen moet er veel gebeuren, beseft Schaafsma. De preventiemedewerker kan vanuit de risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) volgens haar een coördinerende rol vervullen binnen een bedrijf en in de samenwerking met de verschillende arboprofessionals. Maar het verschilt per bedrijf of de preventiemedewerker vanuit het management ondersteund wordt en die rol kan waarmaken. En zo verschilt het ook nog per bedrijf of de bedrijfsarts op de werkvloer een welkome gast is. Schaafsma: ‘Sommige werkgevers vinden het fijn dat een bedrijfsarts naar de werkplek komt. Anderen gaan meteen rekenen wat het bezoek kost.’

> LEES OOK: Weet iedereen wat de bedrijfsarts doet?

Het duurt volgens haar altijd wel enkele jaren voordat een wetwijziging doorsijpelt naar de praktijk. Maar nu moet er meer gebeuren, zegt de bijzonder hoogleraar. ‘Je moet werkgevers duidelijker vertellen dat preventie echt nodig is. Je moet uitleggen dat lange termijn gevolgen van arbeidsrisco’s voor mensen grotere consequenties kunnen hebben dan korte termijn gevolgen door een acuut ongeval. Werknemersvertegenwoordigingen zoals vakbonden en ondernemingsraden moeten dat blijven herhalen. Er zijn ook werkgevers die het op orde hebben. Welk muntje is bij hen gevallen dat ze het belangrijk vinden’, aldus Schaafsma retorisch. ‘Het zal voor veel werkgevers een kostenberekening zijn.’

> LEES OOK: De weg naar een goedgekeurde arbocatalogus

Preventie op de voorgrond

Arboprofessionals hebben een belangrijke rol om in gezamenlijke dienstverlening preventie veel meer aandacht te geven binnen organisaties, vindt zij. Dat is lastiger voor zelfstandig werkende arboprofessionals, realiseert Schaafsma zich. Maar in de dienstverlening door arbodiensten moet dat veel meer op de voorgrond komen, zegt de bedrijfsarts.

A-merk

Schaafsma: ‘Arbodiensten zijn veel te makkelijk meegegaan in de wensen van werkgevers om simpele en goedkopere contracten af te sluiten rond verzuimreductie. Dan vis je alleen achter het net. Om uitval te voorkomen moet je aan de voorkant zitten. Een arbodienst heeft een maatschappelijke taak om preventie als A-merk te verkopen: als u onze dienstverlening voor verzuimreductie wilt inkopen, staan wij voor een bepaalde kwaliteit en daar zit heel veel aandacht voor preventie in. Bij ons krijgt u een A-merk. Dit is de kwaliteit die wij leveren en anders gaat u maar naar een ander.’

> LEES OOK: Veilige werkwijze op papier is niet genoeg

Wetenschap en praktijk met elkaar verbinden

De bijzonder hoogleraar wil arboprofessionals zoveel mogelijk ondersteunen. Ze wil wetenschap en praktijk meer met elkaar verbinden. Vanuit haar leerstoel geeft Schaafsma arboprofessionals onderwijs en vertaalt zij onderzoek in kennisdocumenten, leidraden en richtlijnen. Ook is ze als bijzonder hoogleraar betrokken bij Academische werkplaatsen waar professionals en universiteit kennis uitwisselen. Daarnaast doet Schaafsma onderzoek dat relevant is voor de dagelijkse praktijk van bedrijfsartsen.

[intermezzo:2]

Huisarts betrekken

Een van de onderzoeksprojecten is erop gericht om de huisartsenpraktijk en bedrijfsarts beter met elkaar in contact te brengen. Om meerdere redenen, zegt Schaafsma: ‘De bedrijfsarts is te veel gereduceerd tot verzuimbegeleider die een werknemer pas na vier weken opzoekt als er echt een groot serieus probleem is. Als bedrijfsarts heb je daardoor onvoldoende zicht hebt op de gezondheid van een medewerker die niet langdurig verzuimt. Mensen gaan wel met hun klachten naar de huisarts. Bij werkgerelateerde klachten zou je verwachten dat de huisarts een signalerende rol heeft. Maar die pakt die rol niet. De huisarts is te druk, kent de betreffende bedrijfsarts niet of laat zich weerhouden door de privacyregels.’

Vroeg signaleren van werkgerelateerde klachten

‘Maar in vroegsignalering kan een huisarts of praktijkondersteuner wel degelijk een belangrijke rol hebben. Nu gebeurt er veel buiten het zicht van de bedrijfsarts. Daarom zou het goed zijn als de huisartsenpraktijk en bedrijfsarts elkaar beter kunnen vinden. Als je dat samen wilt, zijn er wel mogelijkheden.’

> LEES OOK: Reguliere zorg en arbozorg kunnen meer samenwerken bij preventie

Stress meten

In een ander onderzoeksproject houdt Schaafsma zich bezig met de biologische aspecten van langdurige werkgerelateerde stress. Als arts wil zij weten wat er dan in het lichaam en hoofd gebeurt, legt ze uit. Schaafsma: ‘Ziekte komt door psychologische, sociale en biologische factoren. Bij werkgerelateerde stress hebben we een goed beeld van de psychologische en sociale factoren, zoals de werkcontext. Maar de biologische factoren zijn onderbelicht. Meer aandacht daarvoor kan nieuwe inzichten geven. Als je via metingen kunt zien dat iemand hoog in de stress zit, kun je misschien anders behandelen; cognitieve gedragstherapie werkt niet voor iedereen bij een burn-out. Het zou mooi zijn als we vanuit de biologische factoren eerder kunnen ingrijpen.’

> LEES OOK: Van hard werken alleen krijg je geen burn-out

COVID-19

Alle aandacht voor preventie concurreert voorlopig met COVID-19. Want ook de bedrijfsartsen worden genoemd om een aandeel te leveren bij de geplande grootscheepse vaccinatie-operatie. Het kan dus zomaar zijn dat de bedrijfsartsen komend jaar vooral bezig zijn met prikken. Schaafsma: ‘COVID-19 is een enorm groot probleem waardoor andere zaken nu misschien even minder acuut of belangrijk zijn. Laten we hopen dat allemaal snel weer normaal wordt. Maar dit gaat nu even voor alles, ja.’

Tekst: Walter Baardemans

> TIP: Bent u (net) aangesteld als preventiemedewerker? Pak uw kans om met de juiste kennis en vaardigheden nog beter te worden in uw functie. In drie dagen bent u een expert met de 3-daagse Praktijkopleiding preventiemedewerker.