Hoe je je droger zelf kunt repareren, je wiskundesommen kunt oplossen en je ogen het mooiste kunt opmaken. Met allerhande apparaatjes meet je zelf je hartslag of scan je een verdachte moedervlek. De technische mogelijkheden zijn eindeloos.

Professionals steeds minder nodig?

Professionals lijken we steeds minder nodig te hebben. Je kunt zonder hulp van een makelaar je huis verkopen, een moestuintje kweken in je vensterbank en zelf je boodschappen scannen bij Albert Heijn. Zo worden we steeds meer opgevoed tot zelfstandige, niet afhankelijke personen. Dat zien we ook op de werkvloer. Al decennialang klinkt in bedrijven de roep om zelfsturing. Managers leunen gelukkig steeds minder op structuren, regels en controle. Zij zien in dat er veel uit mensen zelf is te halen. Minder volgzame werknemers met meer regelmogelijkheden zijn minder gefrustreerd, creatiever en bevlogener. Bovendien moeten organisaties zich voortdurend kunnen aanpassen aan veranderingen in de omgeving en de medewerkers zijn daarbij onmisbaar. Als dat met minder management kan, is het ook nog goedkoper.

Experimenteren met zelfsturende teams

Menige organisatie experimenteert dan ook met de een of andere vorm van zelfsturende teams, waarin medewerkers de ruimte krijgen om hun werk zelf zo in te richten dat zij de gestelde resultaten bereiken. En er zijn zeker succesverhalen. Zo groeide de Braziliaanse machinefabriek Semco zonder managers uit tot een miljoenenbedrijf. Werknemers kiezen hun eigen werktijden, salaris en baas. Niemand heeft een eigen parkeer- of werkplek en de bureaucratie is tot een minimum teruggebracht. Dichter bij huis: in de Gemeente Hollands Kroon bepalen medewerkers in overleg met elkaar wie wanneer vrij kan hebben en hoe lang; vakantiedagen zijn er niet meer. En dan is er Buurtzorg Nederland. Dat werkt uitsluitend met zelfsturende teams van wijkverpleegkundigen en is al voor de vijfde keer uitgeroepen tot beste werkgever van Nederland. Medewerkers bepalen zelf onderling wie wanneer en hoe lang weg kan.

Zelfsturing? De praktijk is weerbarstig

Ze klinken mooi, de verhalen over zelfsturende teams. En talloos zijn de deskundigen die er een ei over leggen. Maar de praktijk is weerbarstig. Vaak gaapt er een groot gat tussen de theorie en de werkelijkheid op de werkvloer. Zelfsturende teams kun je niet afdwingen. Er is een cultuur voor nodig waarin iedereen verantwoordelijkheid mag nemen. En de organisatie daarop is aangepast. Maar al te vaak wordt de context vergeten waarin het team moet opereren. Met irritatie, frustratie en ziekteverzuim tot gevolg. In dit nummer vindt u een aantal voorbeelden van valkuilen en oplossingen voor succesvolle zelfsturende teams. ‘Lekker zelf doen’ werkt alleen goed onder bepaalde voorwaarden. Die eerst helder krijgen is een hele klus, die het management toch eerst lekker zelf moet doen.

Jacqueline Joosten | hoofdredacteur Vakblad Arbo