Kouwenhoven constateerde tijdens zijn werk in de psychiatrie dat straffen meestal een averechts effect had. Daarom ontwikkelde hij zijn methode die is gebaseerd op het maken van afspraken waarin wordt vastgesteld welke handelingen niet zijn toegestaan. Bijvoorbeeld: niet drinken, geen agressief gedrag. De cultuuromslag zit hem dus vooral in de manier van aanpakken van het foutieve gedrag.

Contracten

De contracten zijn dan ook stuk voor stuk maatwerk en bevatten een exacte omschrijving van een overtreding en de daarbij behorende sanctie(s): “In het contract kun je van alles vastleggen. Bijvoorbeeld: iemand die te laat op zijn werk komt, moet bij de eerstvolgende vergadering notuleren.”Deze situaties haalt mensen uit hun comfortzone en zorgt er automatisch voor dat zij hun gedrag aanpassen om die ongewenste situaties te voorkomen”, zegt Kouwenhoven.

Commitment

“Straf is eendimensionaal. Daarin moet een duidelijke omslag komen, naar commitment richting gedragsverandering. Compliance na het bestraffen van een persoon is niet moeilijk, commitment om bestraffen te voorkomen is een duidelijke stap verder.” De theorie van Kouwenhoven is erop gebaseerd dat straffen goed is voor het stellen van grenzen, maar dat een gedragsverandering alleen kan ontstaan door het nieuwe gedrag te belonen: “Het is een kwestie van omdenken. We zijn opgegroeid in een zorgende cultuur, waarbij we veelal denken vanuit het principe van straffen uitdelen bij foutief gedrag. Met daarna een gesprek om het weer goed te maken, voortkomend uit het psychologisch schuldgevoel van de straffer. Omdenken zorgt voor een cultuuromslag”, aldus Kouwenhoven.

Afspraken

De enige manier om daarin verandering te brengen, is heldere afspraken maken. Vandaar ook die vooraf opgestelde contracten. Belangrijk gegeven in die contacten is het nakomen van de afspraken. Zoals gezegd werkt straffen vaak averechts. “Door te denken vanuit preventie en veiligheid van die persoon en zijn omgeving, bereik je veel eerder commitment”, zegt Kouwenhoven. Het contract is een soort moreel kompas dat rekening houdt met de situatie waarin de persoon met een verhoogde risicofactor zich bevindt.”

Drie groepen

Kouwenhovens contracten onderscheiden drie groepen: personen die handelen vanuit een wanhoopssituatie: ‘ik weet niet wie ik ben’, personen die acteren vanuit een arrogante positie: ‘ik doe wat ik wil’ en personen die reageren vanuit een ‘ik ben niet oké’-positie. Kouwenhoven zal deze contractvormen toelichten tijdens zijn sessie op de Dag over Preventie. Hij stuurt de bezoekers van zijn sessie met een duidelijke opdracht naar huis: “Wie durft het aan om veiligheid preventief op te bouwen vanuit een wederzijdse verantwoordelijkheid, met gedragsverandering als uitgangspunt?”

> Dit is een samenvatting van het artikel ‘Niet straffen maar belonen’ van Richard Bender. Het volledige artikel leest u in Veiligheid & Preventie 2-2015.