Het werk van adviseurs en professionals bestaat vaak uit problemen oplossen en fouten verbeteren. Zij worden ingeschakeld als er wat mis is. Dit kan ervoor zorgen dat ze te snel vervallen in een eenzijdige focus op negatieve zaken. Dat levert vaak frustratie, wrijving, lage motivatie en daarmee tegengestelde resultaten op bij degenen met wie we werken.

Meer methoden met aandacht voor sterke kanten

Gelukkig zijn er steeds meer methoden ontwikkeld die juist een benadering kiezen vanuit een andere hoek. Aandacht voor sterke kanten, appreciative inquiry, oplossingsgerichte gespreksvoering – het zijn allemaal technieken die meer recht doen aan wat er wél goed gaat. Wat echter vaak nog ontbreekt, is een duidelijke relevantie voor het arbeids- en organisatieperspectief, gecombineerd met een kwantitatieve, wetenschappelijke basis.

> LEES OOK: De PSA-cirkel rond met de PDCA-cyclus

Verzameling positieve menselijke eigenschappen

‘Psychologisch kapitaal’ probeert deze leemte op te vullen. Psychologisch kapitaal of PsyCap is de verzameling van positieve menselijke eigenschappen die meetbaar en ontwikkelbaar zijn en daarnaast impact op presteren hebben. De aanpak is ontwikkeld door Luthans en collega’s. Die bouwen hiermee verder op het werk van Bandura (1977).

Met bovengenoemde criteria zijn vier eigenschappen geselecteerd die op dit moment PsyCap vormen. Daarnaast is er een lijst van ‘kandidaat-eigenschappen’ waarvoor nog nader onderzoek nodig is.

Dit zijn de 4 huidige eigenschappen van PsyCap

De vier huidige eigenschappen van PsyCap zijn:

Optimisme is het besef van de bijdrage die we leveren – en daardoor het vertrouwen dat we altijd een (soms bescheiden) positieve verandering kunnen bereiken.
Hoop is de vaardigheid om te zien waar we naartoe willen én mogelijke wegen om daar te komen, zodat we ook bij obstakels door kunnen gaan.
Veerkracht is ons vermogen om bij tegenslag weer op te staan.
Zelf-effectiviteit is het zelfvertrouwen dat we een bepaalde taak goed kunnen uitvoeren, bijvoorbeeld omdat we bepaalde vaardigheden hebben of steun van anderen.

Door onze PsyCap te ontwikkelen kunnen we beter omgaan met lastige situaties. Dat geeft meer vertrouwen in eigen kunnen, meer alternatieven om dingen op te lossen. We leren van onze fouten en krijgen inzicht in wat onze bijdrage aan het proces is. En dat maakt ons pro-actiever, stressbestendiger en daarmee productiever.

> LEES OOK: Weg met de blame-cultuur, ga leren van elkaar

PsyCap is gericht op ontwikkelbare eigenschappen
[intermezzo:1]

PsyCap is gericht op ontwikkelbare eigenschappen. Door middel van workshops – de PsyCap micro-interventies – ontwikkelen medewerkers deze vaardigheden. In een workshop Veerkracht gaan de teamleden met elkaar in gesprek over wanneer zij veerkrachtig waren. Door deze waarderende onderzoeken bij elkaar uit te voeren, ontstaat een overzicht van best practices. Hieruit worden de geleerde lessen verzameld en daarmee wordt een actieplan uitgewerkt: wat kunt u als individu? En wat kunt u als team doen om beter om te gaan met problemen, tegenslag en uitdagingen?

Op vergelijkbare wijze worden mensen getraind of gecoacht in optimisme, hoop en zelf-eﬀectiviteit. Mensen krijgen zelf de regie. Zij gaan zelf aan de slag om te bedenken wat ze al bereikt hebben én hoe ze hun doelen kunnen bereiken. Door middel van de PsyCap-vragenlijst voorafgaand en na aﬂoop is het effect van de workshop duidelijk te meten. In verschillende onderzoeken is vastgesteld dat hogere PsyCap samenhangt met betere coping, minder stressgerelateerde klachten en betere prestaties.

> LEES OOK: Psychosociale arbeidsbelasting, dit wilt u weten

Methode is goed in te zetten bij coaching

PsyCap is ook goed bruikbaar bij coaching. Door de coachee te helpen om zijn eigen positieve psychologisch kapitaal te onderzoeken en te ontwikkelen, vergroot zijn zelfredzaamheid. Ook wordt hij gestimuleerd om problemen aan te pakken. Daardoor ontstaat een mindset waarin ruimte is voor groei en ontwikkeling, in plaats van de twee onverenigbare werelden van falen en slagen.

Een voorbeeld: workshop optimisme

In een workshop optimisme gingen de deelnemers allereerst – probleemonderzoekend – met een eigen casus aan de slag. Al snel weerklonken diepe zuchten en waren hangende schouders te zien. Vervolgens werd een meer oplossingsgerichte, optimistische werkwijze uitgeprobeerd. In plaats van te onderzoeken wat er mis was, gingen de deelnemers nu na wat hun eigen invloed op de situatie was en welk klein verschil ze daar al mee konden maken.

Het verschil was duidelijk. Uit navraag bij de deelnemers bleek dat iedereen zich meer gemotiveerd voelde én zich beter in staat achtte om het probleem aan te pakken. Ze voelden zich meer vaardig en meer gesteund. In algemene zin valt het mij altijd op dat de energie bij gebruik van deze aanpak hoog is. Gesprekken op basis van PsyCap zijn vooral hoopvol, realistisch en constructief: problemen worden niet weggeschoven, maar behandeld als een concreet obstakel waar je op allerlei manieren mee om kunt gaan, zonder bij de pakken neer te zitten.

Uit praktijkonderzoek van ons onder bedrijfsartsen en studenten blijkt dat de training in psychologisch kapitaal er ook daadwerkelijk voor zorgt dat PsyCap toeneemt. Belangrijker nog: de deelnemers rapporteerden direct na de training en een maand later ook minder werk- en studiestress. Dat wekt de indruk dat ze met hun toegenomen psychologisch kapitaal beter om kunnen gaan met de gebruikelijke obstakels.

> LEES OOK: Van stress naar zen in 9 stappen

Waarom werken met psychologisch kapitaal?

Werken met psychologisch kapitaal heeft voor mij een aantal duidelijke voordelen zichtbaar gemaakt. Allereerst werkt het erg prettig. Net als andere positief-psychologische interventies richt PsyCap zich op wat wél werkt. Daardoor is de energie en motivatie bij de deelnemers vaak hoog. Ze worden niet afgerekend, maar krijgen juist handvatten om zichzelf te ontwikkelen. Ze ontdekken dat ze al een hoop in huis hebben en al veel succeservaringen hebben opgedaan.

Daarbij komt dat mensen tijdens en na zo’n workshop pro-actiever zijn. Problemen en obstakels zijn minder overweldigend. Ze zijn zich meer bewust van hun eigen ervaringen en vaardigheden om de uitdaging aan te pakken én hulp in te schakelen waar dat nodig is. Daarnaast leren ze meer om te denken in mogelijkheden en alternatieven, in plaats van in onmogelijkheden en beren op de weg. Tot slot: medewerkers met een meer ontwikkelde PsyCap ervaren minder (chronische) stress. Ze zien problemen niet als onoverkomelijk en voelen zich minder snel machteloos.

Matthijs Steeneveld MSc | traint en coacht met behulp van positieve psychologie. Hij richt zich op werkgeluk, motivatie, het beste uit jezelf naar boven halen en je talenten inzetten om met tegenslag om te gaan. Artikel eerder verschenen in vakblad O&O.

> TIP: Op 20 juni is Matthijs Steeneveld één van de sprekers tijdens het congres Sterk op het werk.