Remmen, uitwijken, links hangen, Bang! Mijn rug. Potjandorie. En weer gas erop. Nog drie rondes. Gelukkig, de vlag. Ik mag de pitsstraat in.

Het is toch geen wedstrijd?

Behoorlijk geïrriteerd kwam ik uit mijn kart. Waarom dat gebots? Het is toch geen wedstrijd, het gaat om niets, en dan toch het liefst door iemand heen willen? Mijn eerste keer karten met mijn drie mannetjes. En misschien mijn laatste, dacht ik toen. Ik werd van de sokken gereden. ‘Rij dan ook door’, riep mijn man geërgerd. Tja. Een halve dag later was ik weer (wat) bijgekomen. Ik dacht ‘Wat is er nou gebeurd? Waar ben ik nou zo boos over?’ Een korte zelfanalyse leerde mij dat het vermoedelijk kwam door een disbalans in testosteron en cortisol. Voor mij als chemicus een volstrekt logische verklaring.

Testosteron en cortisol hebben invloed op sociaal emotioneel gedrag

Testosteron en cortisol botsen

Want vorig jaar toonde Estrella Montoya, werkzaam aan de Universiteit Utrecht, aan dat testosteron en cortisol invloed hebben op sociaal emotioneel gedrag (Montoya, Universiteit Utrecht, 2015, gelezen op http://bit.ly/2cTokPT, 12 september 2016). Cortisol wordt afgegeven in dreigende omstandigheden (angst) en testosteron stimuleert agressief gedrag. Een hoog testosteronniveau in combinatie met een laag cortisolniveau leidt tot sociale agressie. Aha, de kartbaan!
Op de werkplek zijn er natuurlijk meer van dit soort situaties. Misschien niet zo extreem, maar toch. Je ziet een collega die snel even checkt waar de fout in de draaiende machine vandaan komt. Een buurman staat op een (te) hoge ladder zijn ramen te wassen Een chauffeur met rugklachten die al jaren doorrijdt op de verkeerde stoel. Stuk voor stuk bedreigende situaties.

80 procent ongevallen door gedrag?

Maar hoe zit dat met gedrag in bedreigende situaties? Laatst was ik bij een bijeenkomst van de agrarische sector. Die heeft het initiatief genomen om samen met ketenpartners te werken aan de ambitie Zero Accidents. Een loffelijk streven. Op de bijeenkomst kwam ook de befaamde (of beruchte?) uitspraak ‘80 procent van de ongevallen wordt veroorzaakt door gedrag’. Dat lijkt een aardig statement. Het benadrukt het belang van de menselijke factor in werksituaties. Tegelijkertijd schuilt daarin ‘gevaar’. Je kunt er namelijk in lezen dat het de werknemer is die de ‘fout’ maakt en dat je daar als bedrijf niets aan kan doen. Of dat het met een bewustwordingscampagne beter wordt. En dat we wellicht niets meer aan technische veiligheid hoeven te doen. Maar is dat ook zo?

Gedrag is het resultaat van de mens in contact met zijn omgeving

Gedrag is mens plus omgeving

Tegelijkertijd stellen we altijd de vraag of de getallen ‘kloppen’. Wellicht klopt het percentage als je weet op welke manier dat tot stand is gekomen. Uit analyses van het RIVM van meer dan 27.000 ernstige ongevallen (Storybuilder, RIVM, 2016) blijkt het slachtoffer in de helft van de ongevallen een veiligheidsvoorziening niet gebruikt te hebben. Moeten we dan zeggen ‘52 procent van de ongevallen wordt veroorzaakt door gedrag?’ Ik vind van niet. Gedrag is immers het resultaat van de mens in contact met zijn omgeving. Wat waren de omgevingsfactoren hier? Hoe zat het met de instructies? Welke vragen had de werknemer? Was het een bewuste handeling? Welke afweging maakte hij? Wat waren zijn hormoonspiegels? Et cetera.

Op (onder)zoek naar gedrag …

Tja, en nu? Nu, een paar weken later, terugkijkend op en terugdenkend aan mijn eigen kartervaring, ben ik niet tevreden over mijn eerdere analyse. Daarom ga ik me de komende maanden verdiepen in gedrag: wat is gedrag, wat en wie beïnvloeden het? Wat zijn verklaringen voor gedrag dat leidt tot onveilige of ongezonde situaties? Dit ga ik onderzoeken door in gesprek te gaan met experts. Hopelijk leidt dat tot een mooie apotheose op 22 november aanstaande. Zoekt u met mij mee?

Viola van Guldener | RIVM

[box type=”shadow” ]> TIP: Meer grip op het gedrag van uzelf en de medewerkers in uw organisatie? Kom naar de Praktijkdag Grip op gedrag op 22 november 2016 in Veenendaal. Leden van NVVK, NVvA en BA&O krijgen 100 euro korting.[/box]