Wie wel eens thrillers kijkt, weet dat sluipmoordenaars zich vaak goed weten te vermommen. De op het eerste oog meest onschuldig lijkende mensen blijken uiteindelijk de grootste schurken: de vriendelijke nieuwe buren of een behulpzame loodgieter.
In het begin ga je nietsvermoedend mee in het verhaal. Maar voor je er erg in hebt, is de hoofdpersoon gevangen in een web van angst en onzekerheden; slachtoffer geworden van zijn eigen valkuilen.
Zo werkt het ook met stofdeeltjes. Stofdeeltjes die onschuldig lijken, kunnen ongemerkt grote schade veroorzaken. Om niet in diezelfde valkuilen te stappen is het belangrijk om de gevaren die op de loer liggen tijdig te signaleren. Het is echter niet haalbaar om alle sluipmoordenaars tegelijk aan te pakken. We zoomen hier daarom in op één van de nog vaak voorkomende: kristallijn silica.

Kristallijn silica – wat is het?

Silica is een van de meest voorkomende mineralen ter wereld. Het wordt meestal gevonden in kwarts, wat gebruikt wordt in producten als beton, baksteen, keramische tegels, tandheelkundige vullingen, juwelen en grafstenen. Silica bestaat in meerdere vormen en wordt kristallijn silica bij blootstelling aan hitte of intense druk door schuren, slijpen en zagen. En zodra het deze vorm heeft aangenomen, is het een sluipmoordenaar. Voor je het weet is het te laat. Het verraderlijke van blootstelling aan kristallijn silica is dat de meeste mensen er in eerste instantie niet zo veel van merken. Pas op latere leeftijd krijgt een werknemer er echt last van.

Zodra silica de vorm aanneemt van kristallijn silica, is het een sluipmoordenaar

Wat zijn de risico’s?

Blootstelling aan kristallijn silica kan schadelijke effecten hebben op de gezondheid van werknemers. Bij inademing dringen de deeltjes diep in de longen en veroorzaken bindweefselvorming. Hoewel het even kan duren voordat er zichtbare symptomen optreden, is het veranderingsproces al gaande. Blootstelling kan op den duur ernstige ziekten veroorzaken als longkanker, nierziekten en chronisch obstructieve longziekten. Een van de grootste risico’s voor werknemers die herhaaldelijk aan kristallijn silica zijn blootgesteld is silicose. Dit is een onomkeerbare longziekte met symptomen die kunnen variëren van kortademigheid en pijn in de borst tot niet meer kunnen ademen.

Wanneer slaan ze toe?

Bijna iedereen in de bouw heeft te maken met stof. Silica kan overal in verstopt zitten: in beton, baksteen, keramische tegels, rotsen en stenen. De stof komt echter pas vrij bij werkzaamheden als schuren, snijden, zagen en frezen. En slaat dan toe. De stofdeeltjes zijn niet of nauwelijks te zien en de kleinste deeltjes blijven ook nog eens het langst in de lucht zweven. De kans dat die worden ingeademd is dus groter. Niet alleen degenen die zelf in het stof werken, maar ook collega’s en anderen in de directe omgeving ademen het dan in. Er zijn beroepen waarbij er dagelijks kans is op blootstelling aan kristallijn silica. Ongemerkt worden de longen aangetast, met de eerdergenoemde gevolgen.

Hoe pak je de risico’s aan?

Om een sluipmoordenaar te kunnen pakken, is het allereerst belangrijk om een zo compleet mogelijk beeld van zijn profiel te schetsen: wie is het, wat doet hij en waar bevindt hij zich? Om inzicht te krijgen in de gevaren op de werkvloer moet een werkgever een risico-inventarisatie en-evaluatie (RI&E) uitvoeren. Hiermee is ook beoordeling van de blootstelling aan kristallijn silica mogelijk. In artikel 4.61 van het Arbobesluit staat omschreven dat het verboden is te stralen met een stof die meer dan 1 procent aan kwarts bevat. De wettelijke grenswaarde van kwarts voor een 8-urige werkdag is 0,075 mg/m3. Daarnaast staat kwarts op de lijst met kankerverwekkende stoffen. Dit houdt in dat de regels die gelden voor kankerverwekkende stoffen, ook gelden bij werkzaamheden waarbij kwarts vrijkomt.

Arbeidshygiënische strategie

Na het opstellen en uitvoeren van de RI&E zijn er verschillende manieren om de blootstelling aan het gevaar te beperken of zelfs te voorkomen. Het volgen van de arbeidshygiënische strategie is hierbij verplicht:

Bronmaatregelen: gebruik materialen die minder of geen kwarts bevatten en zorg voor eliminatie in de ontwerpfase, waardoor geen bewerkingen aan kwartshoudende materialen nodig zijn.
Organisatorische maatregelen: richt schone/vuile zones in, zorg voor goede ventilatie- en afzuigsystemen, beperk het aantal werknemers op een bepaalde plek en zorg voor de juiste voorlichting.
Collectieve maatregelen: zorg voor gecombineerd gebruik van lokale afzuiging en watertoevoer, wat leidt tot de grootste reductie in kwartsblootstelling.
PBM: gebruik persoonlijke beschermingsmiddelen zoals adembescherming om inademing van stofdeeltjes tot een minimum te beperken. Afhankelijk van de blootstelling zijn er verschillende soorten adembescherming voorhanden. Laat u daarom goed informeren door een expert.

Femke Rijpma | Application Engineer Personal Safety bij 3M Nederland

> Meer informatie over de gevaren van stofdeeltjes? Download de toolbox.