Het was 25 jaar geleden natuurlijk een schitterend idee, ook al was het ‘bedacht door Europa’. Laat bedrijven nadenken over de risico’s van hun werknemers. Laat ze die risico’s maar eens beoordelen. De bureaucratische uitwerking volgde: een wettelijke verplichting. Voortaan moest een werkgever beschikken over een inventarisatie en evaluatie van risico’s, een RI&E.

Ik merkte al snel hoe het opstellen daarvan verwerd tot het afvinken van een checklist om te controleren of het bedrijf aan wettelijke voorschriften voldeed. Goed bedoeld. Maar met risico had het weinig te maken.

> LEES OOK: Zo vergeet u niets in de RI&E

Checklisten sluiten aan bij de I: inventarisatie

Checklisten sluiten aan bij de I van RI&E: inventarisatie. Zij leiden tot eindeloze lijsten van ‘knelpunten’. Maar welke zijn belangrijk? Dan gaat het om de E van RI&E: evaluatie. Daarover is altijd gedoe geweest. “Tien misvattingen over risico-evaluatie” en “Risico-ranking lastiger dan het lijkt”: artikelen in dit blad halverwege de jaren negentig. “Gedrag hoort in de RI&E”, ook zo’n oude hartenkreet. Want wie risico’s wil beoordelen, kan niet om werknemersgedrag heen. De huidige RI&E-praktijk illustreert helaas de actualiteit van al die oude publicaties.

> TIP: GRATIS download: checklist globale basis-RI&E

Met vijfde lustrum is RI&E-getob niet verdwenen

Met het vijfde lustrum van de RI&E is het getob niet verdwenen. Het ziet er alleen anders uit. In 1994 werd een checklist nog afgevinkt met pen en papier. Later, met de komst van beeldscherm en computersoftware, leek dat hopeloos ouderwets. Het vertrouwen in de computer bleek onbegrensd. Maar de nieuwe gelikte instrumenten bleken oppervlakkige innovaties. Ik zag hoe de computer weliswaar een RI&E genereerde, maar ook dwong tot rare gedachtekronkels en onzinnige risico-evaluaties. De gebruikers werden slachtoffers van het algoritme.

> LEES OOK: In 25 jaar RIE van doel naar middel

Buiten het het RI&E-wereldje is veel gebeurd

Er is op zich weinig mis met die allereerste checklisten en ranking-methoden. Maar na 25 jaar vraag ik mij mismoedig af waarom er intussen niet iets beters is bedacht. De nadruk ligt nog steeds op wetgeving en checklisten. Er komt geen einde aan het onjuiste gebruik van evaluatie-instrumenten. En de aandacht voor werknemersgedrag is ver te zoeken. Getob kortom, want buiten het RI&E-wereldje is veel gebeurd. In het bedrijfsleven en in de maatschappij is het omgaan met risico’s veranderd. Er zijn intussen genuanceerde vormen van risicobeoordeling: situationele mengvormen van compliance, risicodenken en risicobeleving. En er is volop aandacht voor gedrag en cultuur.

> LEES OOK: Risicodenken met een duidelijk scenario

Naar einde RI&E-getob met bewust onbekwaam

Zijn we bij het volgende RI&E-lustrum het RI&E-getob voorbij? Ik betwijfel het. De samenleving zal zijn veranderd, maar de RI&E zal nog steeds doodstil staan. Nog steeds zullen veel werkgevers en preventiemedewerkers helemaal geen getob ervaren. Zij voldoen aan de wet, koesteren hun RI&E-instrumentarium en denken ‘goed bezig’ te zijn. Misschien moeten we hopen dat hun grondhouding omslaat van onbewust naar bewust onbekwaam. Een vergroting van het tob-bewustzijn als opmaat naar bewust bekwaam. Pas dan stopt het RI&E-getob.

Walter Zwaard | adviseur op het gebied van risicomanagement, ongevallenpreventie, gevaarlijke stoffen en arbeidsomstandigheden

> TIP: Praktijkopleiding arbocoördinator