Veiligheidscultuur is niet alleen populair in Nederland. Het Atoomagentschap in Wenen, kortweg het IAEA verzorgt overal ter wereld trainingen aan kerneenheden die hierom vragen. Opvallend is dat dit lastige concept herkenning vindt bij uiteenlopende culturen. Overal is men er van doordrongen dat open communicatie, gevoerd met aandacht en respect, een voorwaarde is om tot een goede veiligheidsprestatie te komen. Dat veiligheidscultuur geen maatregel is die je ‘effe doet’. Werken aan veiligheidscultuur houdt nooit op. Het betekent het blootleggen van patronen die ongewenst gedrag in stand houden en het doorbreken van deze patronen door ze geleidelijk te vervangen door nieuwe, effectievere en veiligere. Veranderen door een inzicht, niet omdat het moet of omdat de overheid dat wil.

Ambassadeurs

Een Safety Culture Self-Assessment (SCSA) van het IAEA duurt drie weken. In tweeënhalve week wordt een team van ‘ambassadeurs’ (ongeveer twaalf man) getraind. Waarin? In het begrip cultuur, in sociaalwetenschappelijke dataverzamelingsmethoden, in het beschrijven van een organisatiecultuur en in het vergelijken van deze beschrijving met het normatieve IAEA-raamwerk. Daarnaast krijgt ook de leiding van de organisatie een driedaagse training. Zij moeten het proces tenslotte ondersteunen, maar ook begrijpen. Het team van trainers bestaat uit vijf à zes mensen, afkomstig uit verschillende landen en, bij voorkeur, met een sociaalwetenschappelijke achtergrond.

Wederzijds respect

Tijdens de training wordt diep ingegaan op de betekenis van het woord cultuur en de invloed daarvan op veiligheid. Wat is cultuur, waar is het op gebaseerd en waarom is het relevant? Een centraal begrip in de cursus is het fenomeen ‘gedeelde ruimte’ (open space), dat al op de eerste dag van de cursus wordt geïntroduceerd. Met deze gedeelde ruimte doelt men op de open communicatie en het wederzijds respect waarmee we naar elkaar luisteren en met elkaar meedenken. Daarbij zijn goede relaties belangrijk. Een (psychologische) ruimte waar men kennis en ervaringen kan delen en waarin men onbevreesd fouten of vergissingen kan melden. De gedeelde ruimte is een voorwaarde voor het begrijpen van de eigen cultuur en het beïnvloeden ervan, doordat er een dialoog ontstaat over het handelen in de organisatie: waarom wij de dingen doen zoals we ze doen.

Karakteristieken

Karakteristieken van het begrip veiligheidscultuur zijn volgens het IAEA (vrij vertaald):

Veiligheid is een organisatie-brede waarde
Leiderschap voor veiligheid is alomtegenwoordig
Veiligheid maakt onderdeel uit van iedere activiteit
Aansprakelijkheid voor veiligheid is volkomen helder
Veiligheid wordt aangedreven door leren

Dit is een fragment van het artikel ‘Veranderen door inzicht’. Lees het volledige artikel van auteur Frank Guldenmund in het decembernummer van Vakblad Arbo.