Studies naar het gedrag van mensapen – van onder anderen prof. dr. Frans de Waal – laten grote parallellen zien met menselijke gedrag. Door ons bewust te zijn van de overeenkomsten en daarmee van de biologische basis van ons gedrag, zetten we de eerste stap in de richting van bioLOGISCH leiderschap.

Politiek

Zo ontdekte De Waal dat chimpansees een vorm van politiek bedrijven. De leider van een groep chimpansees, de alfaman, zoekt naar samenwerkingsverbanden (coalities) om zijn positie binnen de groep te verkrijgen en/of te behouden. Door andere apen uit de groep een dienst te bewijzen, krijgt de alfaman steun voor zijn leiderschap terug: wederkerigheid. Als de bewezen dienst ook een positieve indruk maakt op (een deel van) de andere apen, maakt hij een dubbelslag: een strategische én een politieke zet.

Empathie

Dat apenleiders dit soort acties kunnen bedenken, heeft te maken met een vermogen dat niet alleen mensen blijken te hebben: empathie of inlevingsvermogen. Dit inlevingsvermogen blijkt doorslaggevend voor het kunnen bedrijven van politiek en het kunnen leven in een complexe samenleving. Chimpansees blijken in staat de reactie in te schatten op hun acties van andere apen uit de groep. Zo maken zij strategische keuzes op basis waarvan zij hun positie verkrijgen of behouden. Dat brengt hen dicht bij de mens.

Veilige omgeving

Een experiment met een nepleeuw waarop de alfaman en de andere volwassen mannen niet adequaat reageren, toonde volgens De Waal aan dat er geen excuses zijn voor een leider die zich niet laat zien in tijden van crisis. Verantwoordelijkheid nemen is een serieuze taak van een leidinggevende. De voorbeeldfunctie die ervan uitgaat vormt een belangrijk onderdeel van het functioneren van de groep als geheel. En: een leider is zijn rol pas waard wanneer de leden van de groep vinden dat hij op een goede manier invulling geeft aan zijn leidinggevende taken.

Cultuur

Het vormen van coalities, het verlenen van sociale gunsten (wederkerigheid) en het uitoefenen van sociale invloed (los van hiërarchische positie) blijken wezenlijke kenmerken van in sociale groepen levende dieren als chimpansees. Gedrag dat overgaat van generatie op generatie zorgt voor sociale tradities binnen afzonderlijke groepen; iets wat we cultuur kunnen noemen. De leider houdt zijn groep bij elkaar door een veilige omgeving te creëren. Doet hij dit niet, dan onderneemt de groep zelf actie en raakt hij de controle (tijdelijk) kwijt. De leider moet dus het goede voorbeeld geven.

Leren van apen

Mensen leven net als apen in sociale groepen. Mensen verwachten van hun leiders ook dat die een veilige omgeving creëren. Letterlijk en figuurlijk. BioLOGISCH leiderschap helpt deze figuurlijk veilige omgeving te creëren. De oorsprong van het gedrag van apen én mensen is in een aantal vaste patronen te vatten. Deze patronen (her)kennen maakt het mogelijk erop te sturen. Het effect: medewerkers (leden van de groep) zullen meer worden aangesproken op beleving en gevoel dan op ratio. Omdat mensen keuzes maken vanuit hun gevoel, zal de positieve invloed van de leider op hun gedrag groter zijn.

> Meer leren van apen over leiderschap? Lees het hele artikel ‘BIOlogisch leiderschap’van Saniel Seesink in Vakblad Arbo 10-2015.