Dat zorgt ervoor dat we bijna permanent gestrest blijven. Want de jacht in het moderne leven komt eigenlijk nooit ten einde.

Gedragssystemen bezorgen moderne mens burn-out

“Dat klopt”, zegt gedragsbioloog Mark Nelissen. “We kampen met honderdduizend jaar oude gedragssystemen die ooit positief werkten. Maar die bezorgen ons in deze nieuwe, moderne omgeving burn-out en depressies. Die systemen stammen nog uit de tijd dat we op jacht gingen. We kregen stressprikkels als we na twee uur jagen nog geen beest hadden gevangen. Maar na een vangst was het klaar. Wij zijn nooit klaar.”

De moderne jacht is nooit volbracht

Want we krijgen in ons werk constant stressprikkels omdat het werk nooit af is. Na de deadline volgt onmiddellijk weer een nieuwe deadline of een ander probleem. En dat in een competitieve macho-omgeving die maakt dat we altijd een stapje harder willen dan de ander. Om meer status te vergaren en ook om onze baan te behouden. De moderne jacht is nooit volbracht. En dus blijft het lichaam maar stressprikkels geven om dat probleem op te lossen. Daarnaast worden we met talloze potentiële gezondheidsgevaren geconfronteerd.”

De competitieve omgeving maakt ons roekeloos

Veilig werken is nooit 24 uur per dag mogelijk, meent Nelissen. “Want ons handelen wordt gestuurd door inwendige programma’s. Veel meer dan we denken. Natuurlijk kunnen rationeel handelen, de omgeving en zaken als bestraffen en belonen dat wel bijsturen, maar altijd voor korte duur. Een kenmerk van de competitieve omgeving is dat we sneller en beter willen zijn dan anderen. We nemen zelfs het risico op ontslag door roekeloos gedrag soms op de koop toe, om de collega maar de loef af te steken.

Angst wint het van regelnaleving

Dat heeft allemaal te maken met dat andere, op zich nuttige, gedragssysteem: angst. Bijvoorbeeld de angst om een buitenstaander te zijn. De wetenschapper die, tegen de stroom van prestatiedruk in, pleit voor minder competitie tussen academici onderling, staat snel alleen en kan zijn carrière wel vergeten. Nelissen: “Het gedragssysteem angst waarschuwt ons voor minder status als je bijvoorbeeld te laat bent. Dan ga je te hard rijden en krijgt een boete. De angst voor statusverlies wint het op zo’n moment van de wens om je aan de regels te houden.”

Kennis eerste stap naar gedragsverandering

Vrij hopeloos dus, lijkt het. Gedrag valt wat bij te sturen door controle, ontwerp van werkplekken, straffen en belonen. Maar als puntje bij paaltje komt, wint de oermens in ons. Wat kun je daaraan doen? “Mindfullness, yoga en meditatie in groepsverband. Het blijft echter symptoombestrijding. Het belangrijkste is dat zowel werkgever als werknemer zich bewust zijn van die gedragssystemen. Kennis is de eerste stap”, aldus Nelissen.

> Dit is een samenvatting van het artikel ‘De oermens in ons wint’ van Mark Nelissen. Lees het volledige artikel in Vakblad Arbo 10-2016.

> TIP: Meer grip krijgen op gedrag? Kom naar de Praktijkdag Grip op gedrag.