Op vrijwel elke werkplek komen stoffen voor die een risico vormen voor de gezondheid of veiligheid van werknemers. Arbeidshygiënist en hoger veiligheidskundige Tamara Onos helpt verschillende bedrijven om op de juiste manier met deze stoffen om te gaan.
Ze ziet veel goede wil. Onos: “De wet stelt eisen aan werkgevers. Een werkgever moet weten met welke stoffen wordt gewerkt en zorgen dat werknemers veilig met de stoffen kunnen werken. Ik zie dat bedrijven op verschillende manieren echt hun best doen om aan die eis te voldoen. Maar in de praktijk is dat nog steeds heel lastig. En als de werkgever het al niet duidelijk krijgt, weet de werknemer het ook niet.”

Tamara van Onos: ‘Stiekem bijdragen aan de kennis over gevaarlijke stoffen ’

Waar werk je mee?

Er is de laatste jaren de nodige aandacht voor het werken met gevaarlijke stoffen. Sinds drie jaar loopt de campagne Veilig werken met gevaarlijke stoffen van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Er zijn zelfinspectietools, werkgevers kunnen een Stoffenmanager invullen en er zijn handreikingen en werkwijzers over gevaarlijke stoffen.

Herkennen blijft lastig

Toch is er volgens Onos nog steeds een probleem. “Het herkennen van gevaarlijke blootstelling op zich is al lastig. Vervolgens moet je het ook nog als een probleem onderkennen. Het bewustzijn daarover groeit, maar nog altijd ‘hoort een beetje stof er gewoon bij’. Anders dan bij het vallen van een trap wordt niet direct de link gelegd tussen blootstelling aan stoffen en ziekte op langere termijn. Maar kern van het probleem is vooral weten waarmee je werkt.”

Lastig om actuele veiligheidsinformatiebladen te verzamelen

Daar schort het aan, volgens arbeidshygiënist Onos. Volgens het vierstappenplan van Inspectie SZW begint het met verzamelen en registreren van de informatie uit Safety Data Sheets. Om dit daarna te beoordelen, vervolgens maatregelen te nemen en die te borgen. Onos: “Dat lijkt eenvoudig. Het vierstappenplan zegt wat je moet doen. Maar wat als goede ingangsinformatie ontbreekt? Het is lastig om actuele veiligheidsinformatiebladen te verzamelen. De informatie is soms niet beschikbaar, niet volledig en voor een leek ingewikkeld. Bovendien gaan de veiligheidsbladen over producten. Ze gaan niet over de stoffen die vrijkomen tijdens werkprocessen, zoals dieselrook, houtstof, kwartsstof, lasrook of een combinatie van producten.”

Mis Tamara Onos niet op het Landelijk Arbocongres op 14 oktober

Als je het gevaar niet herkent, zie je het niet

Weten waarmee je werkt is niet alleen lastig voor het midden- en kleinbedrijf en zelfstandigen, maar ook voor grotere bedrijven. Ook daar ontbreekt volgens Onos vaak de arbeidshygiënische bril, zowel op HSE-afdelingen als op de werkvloer. “Ook grotere bedrijven hebben soms moeite om gevaren te herkennen. Je kunt veiligheidsrondjes blijven lopen, maar als je het gevaar niet herkent, zie je het niet en kan het misgaan.”
Grotere bedrijven hebben vaak wel meer mogelijkheden om er menskracht op te zetten dan kleinere bedrijven, stelt zij. “Grotere bedrijven kunnen makkelijker expertise inhuren en hebben eerder gestructureerde inkoopprocedures met de juiste veiligheidsinformatiebladen. Kleinere bedrijven kopen eerder ad hoc in; in kleinere hoeveelheden op het moment dat zij iets nodig hebben. Gaandeweg komen er zo heel veel stoffen het bedrijf binnen waarvan je dan de juiste veiligheidsbladen moet achterhalen.”

Ingewikkelde klus

[intermezzo:1]

En dat is een heel ingewikkelde klus, weet Onos uit ervaring. Want als de kleine ondernemer tien potten lijm koopt, heeft een leverancier of verkoper in veel gevallen niet de juiste veiligheidsinformatiebladen voorhanden. Het kan zijn dat informatie ontbreekt, etiketten niet overeenkomen of het veiligheidsblad niet voldoet aan het juiste, wettelijke format. Onos: “Het is een heel ingewikkelde klus om dat goed op orde te brengen en dat drukt als een enorme administratieve last op de kleinere bedrijven. Soms gaat het om tien producten met meerdere componenten. In andere gevallen gaat het om honderden producten en stoffen. En dat elk jaar opnieuw. Een enorme administratieve rompslomp waarvan je je kunt afvragen of het bijdraagt aan een veiliger werkplek.”

Leestip: Risico inventarisatie en evaluatie: zo vergeet u niets

Ik geef het je te doen

Als de bouwmarkt wel het juiste veiligheidsinformatieblad kan leveren, hoeft de werkgever enkel nog zijn producten te registreren en te beoordelen. Daar zijn inmiddels verschillende tools voor. Tamara Onos: “Nou, ik geef het je te doen. De ondernemer moet een overzicht maken van producten en stofcomponenten. Zij moeten daarvan grenswaarden afleiden; dat is specialistenwerk. En vervolgens moeten zij de blootstelling gaan beoordelen. Maar wat als iemand ’s ochtends twee uur met een stof werkt en ’s middags drie kwartier? Of als stoffen bij elkaar gevoegd worden? Welke effect heeft dat op blootstelling? Het lijkt misschien allemaal te doen, maar in de praktijk is het voor werkgevers heel ingewikkeld.”

[intermezzo:3]

Alles begint bij bewustwording

Alles begint bij bewustwording. Door de publiciteit rondom chroom 6 en andere kwesties groeit het besef over de noodzaak van veilig werken met gevaarlijke stoffen, merkt Tamara Onos op. “De meeste werkgevers willen echt het beste voor hun werknemers.” Ook de campagne Veilig Werken met gevaarlijke stoffen van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid is een goed initiatief, vindt zij. “Het zou nog wel meer op de praktijk in de bedrijven gericht mogen zijn.” Verder is het volgens haar goed voor het draagvlak als werkgeversorganisaties en bonden samen optrekken. Daarnaast spelen opleidingsinstituten een rol in de bewustwording over gevaren, zegt Onos. “In de vakopleidingen moet al aandacht zijn voor de risico’s in toekomstig werk. Hoe kun je straks als werknemer gevaren herkennen? Waar heb je mee te maken en waar moet je om vragen?”

Lees ook: Kankerverwekkende stoffen: beperk de schade op de werkplek

Verschillende uitdagingen

Als werkgevers de gevaren niet herkennen, kan de arbodeskundige op basis van de risico-inventarisatie en -evaluatie een verdiepend onderzoek instellen naar risico’s. Verschillende bedrijven staan volgens Onos voor verschillende uitdagingen bij het werken met gevaarlijke stoffen. Bij het ene bedrijf gaat het om het verzamelen en verwerken van de juiste veiligheidsinformatie over producten. Een ander bedrijf heeft te maken met vrijkomende dampen in een productieproces en wil graag weten welke beschermende maatregelen het kan nemen. De uitdagingen bij het werken met gevaarlijke stoffen kunnen per bedrijf verschillen, schetst ze.

[intermezzo:2]

Zo verschillen ook de oplossingen. Volgens Onos staan er in bedrijven vaak veel stoffen die niet meer gebruikt worden. “Opruimen en afvoeren is laaghangend fruit. Net als het structureren van inkoopprocedures en het op orde brengen van de veiligheidsinformatiebladen en op basis daarvan in je risico-inventarisatie en -evaluatie een beoordeling maken.”

Voorkom dat werkgevers zelf op zoek moeten gaan

Toch denkt Tamara Onos dat het bedrijven makkelijker gemaakt kan worden. Op langere termijn zouden brancheorganisaties ondernemers meer moeten gaan ondersteunen, hoopt ze. Brancheorganisaties zouden instructiebladen kunnen maken met alle benodigde informatie over producten en stoffen die in hun branche veel gebruikt worden. “Nu zijn bedrijven het voor zichzelf aan het uitzoeken. Ik denk dat we er niet aan ontkomen dat brancheorganisaties informatie verzamelen voor alle bedrijven. Op die manier kun je voorkomen dat elke werkgever zelf op zoek moet naar de juiste veiligheidsinformatiebladen van producten en stoffen. Het zou mooi zijn als je als ondernemer met een belletje of via de website van je brancheorganisatie meteen weet hoe je met een product moet omgaan. Het zou veel werkgevers helpen als we in de administratieve rompslomp die shortcut kunnen maken.”

De overheid zou het leven een stuk makkelijker kunnen maken

Tips voor werken met gevaarlijke stoffen

Bedenk welke stoffen binnen uw bedrijf gevaarlijk kunnen zijn; en welke gevaarlijke stoffen kunnen ontstaan in het werkproces.
Pas een bronaanpak toe; probeer gevaarlijke stoffen zo veel mogelijk te vervangen door alternatieven. Voer stoffen die u niet meer gebruikt op een veilige en verantwoorde manier af.
Structureer uw inkoopbeleid zodat u weet welke stoffen het bedrijf binnenkomen.
Let op signalen van medewerkers; neem klachten altijd serieus en ga na of die wellicht veroorzaakt worden door het werken met stoffen.
Besteed voortdurend aandacht aan de omgang met gevaarlijke stoffen. Bespreek het onderwerp met uw medewerkers en wijs hen ook op hun verantwoordelijkheid.
Betrek de ondernemingsraad om het onderwerp binnen uw bedrijf structureel te agenderen en te borgen.
Deel in het bedrijf goede voorbeelden van de omgang met gevaarlijke stoffen.

Hier en daar gebeurt het al, ziet Onos. “De metaalsector heeft een goede instructiekaart over lasrook. Ook in bouwsector zijn goede voorbeelden. Maar het gebeurt nog niet voldoende; er mag nog wel een tandje bijgeschakeld worden. Stiekem kijkt ze daarbij richting de overheid. “Ik weet dat dit geen taak meer is van de overheid, maar het zou het leven een stuk makkelijker maken.”

Lees verder over de onderwerpen van het Landelijk Arbocongres:

Wolven krijgen geen burn-out

Doe nou eens gewoon wat ik zeg

Laten we beginnen!

Bedrijfsbeleid voor een rookvrije werkomgeving

Tekst | Walter Baardemans

> TIP: Tamara Onos spreekt op 14 oktober bij het Landelijk Arbocongres plaats in de Jaarbeurs in Utrecht. Thema van het congres is dit jaar ‘De werkplek van de toekomst’. Dit is uw kans om als arboprofessional in te spelen op veilig en gezond werken nu en in de toekomst. Bekijk snel het programma.