In het verleden leidde de toename van onze mobiliteit tot een ware slachting in het Nederlandse verkeer. Op het hoogtepunt daarvan vonden duizenden weggebruikers per jaar de dood. Maar daarna daalden de aantallen.

Politici schreven die daling gretig toe aan het door hen gevoerde beleid, aan de regels die ze hadden ingevoerd. Zoals veiligheidskundigen dalende ongevalscijfers graag toeschrijven aan hun adviezen. Maar op zulke claims valt altijd veel af te dingen. Vaak is er een onderliggende ontwikkeling die de oppervlakkige trend bepaalt. Een afnemende bereidheid om risico’s te accepteren bijvoorbeeld. En misschien bestaat er ook wel zoiets als risico-evolutie.

> LEES OOK: Ongevallencijfers, het is maar hoe je ernaar kijkt

Waarom hebben mensen intussen nog geen risico-gen?

Ik sprak een bevriende veiligheidskundige. Waarom we voortdurend bezig zijn om mensen te beschermen tegen bedreigingen, vroeg hij zich mismoedig af. Al die regels, procedures en systemen. Waarom hebben mensen intussen nog geen risico-gen? Ik moest direct denken aan de ronkende uitspraken van managers die zeggen dat veiligheid in hun bedrijf ‘in de genen van de medewerkers’ zit. Ik weet niet wat ze daarmee bedoelen en waarschijnlijk weten ze dat zelf ook niet. Maar het zou natuurlijk mooi zijn, zo’n risico-gen. De mens wil niet dood, dat is van alle tijden. En je zou zeggen dat hij intussen tijd genoeg heeft gehad om dat gen te ontwikkelen.

Het erfelijk materiaal van de mens past zich aan

Het was een tijdje terug in het nieuws. Aziatische onderwatervissers hebben een vergrote milt en kunnen daardoor verbazend lang onder water blijven. Nu zou je kunnen denken dat zo’n visser zijn milt heeft ontwikkeld door regelmatig duiken. Maar uit onderzoek blijkt dat die grote milt intussen is geprogrammeerd in het erfelijke materiaal. Ook familieleden van de vissers, die helemaal niet duiken, hebben een grote milt. Zoals eskimo’s of bewoners van hooggebergten zich genetisch hebben aangepast en daardoor kunnen overleven in de kou of de ijle lucht. Zo zie je maar: de mens leert door vallen en opstaan en ontwikkelt allerlei vaardigheden. En ook zijn erfelijk materiaal past zich aan.

Misschien ontwikkelen werknemers nog een risico-gen

Het verkeer wordt steeds veiliger. Ook al leidt tegelijkertijd telefoneren en autorijden nog tot schades en slachtoffers. Misschien is dat tijdelijk en beschikt de mens op den duur over een gen dat hem veilig telefonerend laat autorijden. En misschien dat ook werknemers een risico-gen ontwikkelen waardoor ze altijd en overal veilig werken. Maar het is natuurlijk ook mogelijk dat technologische ontwikkelingen de vorming van zo’n gen overbodig maken.

> LEES OOK: Het wat & hoe van veilig en gezond werken

Zo bezien is leren omgaan met risico’s een subtiel samenspel tussen snelle ontwikkelingen en langzame processen: leren en evolueren. Als risicoprofessionals weten we om te gaan met dat spanningsveld. Soms is geduld een schone zaak. Maar soms duurt dat wachten te lang en moet er tijdelijk worden ingegrepen.

> TIP: Anders kijken naar risico’s? Nyenrode collegereeks ‘Nieuwe perspectieven op veiligheid’.