Volgens sommigen is de kern van arbeidsomstandigheden: het maximale uit mensen halen, bevorderen dat ze samen goed presteren. Aandacht voor risico’s, maar meer nog voor versterking van menselijke vermogens. Noem het gedoseerd risicomanagement. Voetbaltrainers weten hoe dat moet. Hoe ze mensen kunnen prikkelen om beter te presteren, terwijl die mensen zich tegelijkertijd goed blijven voelen. Daarom is Leon Vlemmings spreker op het Landelijk Arbo Congres.

Vlemmings (45) moest na de middelbare school kiezen tussen twee passies: muziek en sport. Hij had talent voor piano en klarinet, maar het werd voetbal. Vlemmings was korte tijd profvoetballer en besloot zich, na te zijn afgekeurd voor betaald voetbal, te richten op het trainersvak. Vijfentwintig jaar stond hij als coach op de grasmat. Jarenlang was hij coach bij ondermeer NAC en Feyenoord. In 2009 was hij zelfs een half jaar hoofdtrainer van Feyenoord in de roerige periode waarin Gertjan Verbeek voortijdig vertrok als coach.

Hoe bereik je dat mensen fluitend naar hun werk gaan?

Tegenwoordig staat hij ook met één been in arbo. Hij heeft een adviesbureau en begeleidt bedrijven in ‘ontwikkelen en presteren’. Het uitgangspunt is: hoe bereik je dat mensen fluitend naar hun werk gaan, samen goed werk leveren, nu en in de toekomst? Arbo dus. De topsportmetafoor is een steeds terugkerend onderwerp in zijn advieswerk.

> BEKIJK het programma van het Landelijk Arbo Congres

Ook in de sport zijn risico’s nooit ver weg

Vlemmings benadrukt dat een voetbalcoach denkt in kansen en niet in risico’s. Het voetbalspel, ‘het primaire proces’, is nu eenmaal gericht op winnen. Maar risico is nooit ver weg. Want, ook al gaat het om doelpunten maken, wat doe je als je de bal verliest? En er zijn nog wel meer risico’s te bedenken. Als een coach anderen bijstaat in het omgaan met risico’s, denkt Vlemmings bij die ‘anderen’ toch als eerste aan de spelers, vooral aan jonge spelers. Het gaat daarbij om fysieke risico’s en mogelijke blessures, maar ook om het omgaan met sociale druk, bekendheid en geld. In die zin doet een coach, en een club, vanzelfsprekend aan risicomanagement. De beheersing van sommige risico’s is zelfs contractueel afgedekt. Het is niet ongebruikelijk dat in een spelerscontract is vastgelegd dat skivakanties uit den boze zijn.

Vlemmings heeft er geen moeite mee om zich, terugblikkend op zijn trainerschap, risicomanager of risicoprofessional te noemen: “Voor een voetbalcoach gaat risico over zaken die je belemmeren om je doel te bereiken”. Die omschrijving komt verrassend overeen met wat tegenwoordig gangbaar is in de wereld van risicomanagement: Risico als het effect van onzekerheid op het behalen van doelstellingen. Het gaat bij voetbal om winnen, maar elke coach stelt zich regelmatig de ‘wat als’-vraag’.

In de voetbalwereld heten risico’s geen risico’s

In de ogen van Vlemmings doet een voetbaltrainer aan risicomanagement, vooral impliciet en gedoseerd: “Een coach zal het woord ‘risico’ zelden gebruiken. Het is geen onderdeel van het voetbaljargon. Ik denk dat het bijstaan van voetballers de kern is van het trainersvak, maar ik zou zelf niet spreken van bijstaan in het omgaan met risico’s. Mijn insteek is positiever.” Van oudsher heeft hem dit gefascineerd: jonge mensen die als team niet goed presteren en geen plezier hebben.

Hij benadrukt de nadelen van te sterke aandacht voor risico binnen de voetbalwereld. De nadruk ligt dan op niet verliezen in plaats van op winnen. En de aandacht gaat teveel uit naar zwakke spelers en de zwakte van het team. Vlemmings ziet meer in het versterken van de vermogens en de positieve kwaliteiten van alle spelers. Als adviseur van bedrijven richt hij zich op de positieve aspecten van het werk. ‘Amplitie’ heet dat tegenwoordig. Het lijkt een beetje op de aloude discussie over risicomanagement en kwaliteitsmanagement. Terwijl de risicomanager zich richt op het terugdringen van missers, kijkt de kwaliteitsmanager naar het bevorderen van successen.

Professionaliseren is systematisch leren van praktijkervaring

Professionaliseren met aandachtsgebieden op A4’tje

In de voetbalwereld is ‘professional’ de tegenhanger van ‘amateur’. Een professional verdient zijn brood met sport. Vlemmings weet dat het woord professional in de advieswereld een specifieke betekenis heeft. Maar hij ziet het breed: “Het gaat bij professionals niet alleen om mensen die hebben gestudeerd en kennisintensieve diensten verlenen. Mijn vader was loodgieter; hij beschikte over vakmanschap, kon keuzes maken en beslissingen nemen. Kortom, een echte professional.” Hij benadrukt dat je ook binnen de wereld van het profvoetbal zou kunnen spreken van ‘een echte professional’. Dan gaat het over een speler of trainer die steeds beter wil worden en die leeft voor zijn vak.

Vlemmings beschrijft hoe hij zijn persoonlijke professionalisering als coach systematisch aanpakte. Met een A4’tje waarop verschillende aandachtsgebieden waren aangegeven. Bij elk aandachtsgebied formuleerde hij vragen die moesten worden beantwoord. Bijvoorbeeld: Welke rol speelt mijn manier van leidinggeven? Of: Hoe krijg ik mijn spelers fit? En vervolgens ging hij aan de slag. Door bijvoorbeeld met zijn ‘voetbalbril’ naar een marathonloper te kijken, ontwikkelde hij inzichten in de fitheid van spelers. Hij paste het A4’tje voortdurend aan: “Professionaliseren is systematisch leren van praktijkervaring. Dat vereist nieuwsgierigheid en breed kijken. Veel lezen en praten met mensen die een andere invalshoek hanteren. Kennis en inzichten opdoen die je steeds toetst aan je praktijk. En je moet jezelf steeds bevragen en laten bevragen.”

> BEKIJK alle sessies van het Landelijk Arbo Congres

Topsportmetafoor als inspiratiebron voor arboadviseurs

Vlemmings beschrijft twee mensbeelden die in de voetbalwereld tegenover elkaar staan: dualistisch en handelingstheoretisch. In de dualistische benadering is de sporter lichaam én geest. Terwijl er in de tweede benadering alleen aandacht is voor concrete en zichtbare handelingen. Hij bevestigt desgevraagd dat dit wel wat lijkt op de behavioristische kijk die sommige bedrijven toepassen. Hij voelt trouwens veel voor een situationele benadering en ziet de twee benaderingen vooral als aanvullend op elkaar. Om balvaardigheden te doorgronden en verbeteren is de handelingstheoretische benadering heel geschikt. Maar bij het analyseren en trainen van strafschoppen kan de geest niet buiten beschouwing blijven.

Het gebruik van sportmetaforen moet geen kunstje zijn

Vlemmings’ topsportmetafoor is een inspiratiebron voor arboadviseurs en veiligheidskundigen. Want topsport fascineert veel van hun klanten, werknemers én managers. Ook al zal niet iedereen er zo meeslepend en vanuit de praktijk over kunnen vertellen. Vlemmings benadrukt overigens dat het gebruik van sportmetaforen geen kunstje moet zijn: “Ik gebruik de metafoor om het primaire proces van een organisatie te ontrafelen. En om duidelijk te maken dat het, net als in topvoetbal, gaat om keuzes maken en verantwoordelijkheid nemen.” Ook zijn beeld van de voetbaltrainer als risicoprofessional is leerzaam. Als een echte professional kijkt een voetbalcoach naar gedrag (situationeel), naar risico (genuanceerd) en naar risicomanagement (gedoseerd).

Maar vooral Vlemmings’ beschrijving van zijn professionalisering als coach biedt inspiratie. Professionaliseren is meer dan opleidingen volgen en diploma’s halen. Het is vooral een individueel proces dat elke adviseur zelf moet organiseren.

Walter Zwaard | adviseur op het gebied van risicomanagement, ongevallenpreventie, gevaarlijke stoffen en arbeidsomstandigheden

> Komt u ook in beweging? Kom naar het Landelijk Arbo Congres.