De gevolgen van deze doorgeschoten laat-maar-waaien-aanpak van de overheid op gevaarlijke stoffen-gebied? We doen bijna geen onderzoek meer. Daardoor weten we nauwelijks nog wat er zich op de werkvloer afspeelt. En dus bepaalt Zembla de agenda en vertrouwt de overheid op de goede wil van het bedrijfsleven.

We hollen van het ene naar het andere schandaal

[intermezzo:3]

Hans Kromhout, hoogleraar Arbeidshygiëne en blootstellingskarakterisering aan de Universiteit Utrecht: “We hollen van het ene naar het andere schandaal aan de hand van het tv-programma Zembla. Dat beheert de agenda als het om arbeid en veiligheid gaat. Om te huilen is het. De overheid is meer procesbegeleider geworden als het gaat om blootstelling aan gevaarlijke stoffen.”

> LEES OOK: Arbeidsveiligheid? 90 procent gaat gewoon goed

Te weinig weet van wat gebeurt op de werkvloer

“Sociale Zaken gaat ervan uit dat de meeste ondernemers te goeder trouw zijn en dat zal voor een deel ook kloppen. Maar als je met een kortere route zonder doden meer winst kan maken, dan gebeurt dat. De Inspectie SZW voert af en toe een campagne en bij extremen komen ze echt wel langs, maar structureel gebeurt er weinig. We hebben een zeer beperkte lijst met wettelijke grenswaarden voor blootstelling aan gevaarlijke stoffen, we kennen de RI&E die moet worden afgetikt. Maar wat er op de werkvloer gebeurt? Daar weten we te weinig van.”

> LEES OOK: Veilig werken met gevaarlijke stoffen in het kort

Langdurige blootstelling grotendeels onbekend terrein

“De productie van chemische stoffen is wel in de haak. Want je raakt het spul niet kwijt anders. Maar langdurige blootstelling aan gevaarlijke stoffen is grotendeels ook onbekend terrein. Zelfs in het unieke geval dat beroepsziekten wel worden gecompenseerd, zoals bij mesothelioom en asbestose door asbestblootstelling, blijkt het paard vaak achter de wagen te zijn gespannen. Want veel bedrijven waar blootstelling plaatsvond en die daarvoor aansprakelijk zijn, bestaan inmiddels niet meer. De schade is dan niet meer te verhalen.”

Blootstelling aan chroom-6 bij treinen schuren

[intermezzo:1]

“Samen met het RIVM heb ik de blootstelling aan chroom-6 onderzocht in onder andere Tilburg, waar uitkeringsgerechtigden museumtreinen met chroom-6-houdende verf moesten schuren. Dat slaat echt alles.”

“Bijna veertig jaar geleden studeerde ik af. In die tijd schreef ik al in een verslag voor een trailerproducent in de regio Nijmegen dat ze op moesten passen met chroom-6 omdat dit longkanker kan veroorzaken. Anno 2000 bleek dat risico nog niet overal bekend te zijn. Zo’n Tilburgse wethouder wist het echt niet, daar ben ik van overtuigd. Maar de NS wel. Die waren zeker op de hoogte. Ze hadden niet voor niets reeds voor die periode gekozen voor chroom-6-vrije verven.”

> LEES OOK: Treinen schuren met chroom-6, je uitkering of je leven

“Maar niemand voelde zich blijkbaar verantwoordelijk. Deels uit onwetendheid, deels vanuit de instelling ‘wat niet weet, wat niet deert’. Nu moeten we miljoenen spenderen aan onderzoek naar blootstelling aan chroom-6 in het verleden. Dat geld had wel beter besteed kunnen worden.”

> LEES OOK: Chroom-6 en hoe u er veilig mee kunt werken

In slachterijen werken alleen maar buitenlanders

“Ja, ik weet dat de overheid hoopt dat de wal het schip keert omdat bedrijven werknemers nodig hebben en een slechte naam ze parten speelt. Maar ook daar komen sommige werkgevers wel onderuit. Kom je wel eens in een slachterij? Op de supervisor na zijn het vaak allemaal buitenlanders die daar werken. Verlies een van hen een vinger, dan krijgt-ie een bedrag mee en vervolgens keert deze werknemer terug naar Hongarije of Polen. Dat komt echt niet in de Nederlandse statistieken terecht.”

> LEES OOK: Leer kritisch kijken naar ongevalscijfers

Compensatie voor erkende beroepsziekten

In Nederland hebben we het ‘risque social’ terwijl de ons omringende landen het ‘risque professionel’ hanteren. Daarbij geldt: compensatie voor erkende beroepsziekten. Wij hebben na het einde van de Ongevallenwet in 1967 de WAO opgetuigd. In de WAO krijgen arbeidsongeschikten zeventig procent van het loon, ongeacht de oorzaak van de arbeidsongeschiktheid. De werkgever vulde dat dan vaak aan tot honderd procent. Dat was op lange termijn niet betaalbaar.

Maar ook hier worden mensen ziek door werk en dat moeten we niet afwentelen op het collectief. Ik bepleit een vergelijkbaar systeem als in de ons omringende landen: de werkgever compenseert als ziekte optreedt door gevaarlijke arbeidsomstandigheden. Meteen een directe stimulans om de arbeidsomstandigheden te verbeteren.”

> LEES OOK: Ziek door het werk? Bewijs het maar
Overheid moet terug aan teugels gevaarlijke stoffen-beleid

Overheid moet terug aan teugels arbeidsveiligheid

“Ik verwacht van de overheid beleid. Al is het maar om eens te onderzoeken wat de invloed is van de veranderde arbeidsverhoudingen op arbeidsveiligheid en -gezondheid. Veel bouwvakkers zijn tegenwoordig zzp’ers. Neem nu een prachtinitiatief als de Stichting Arbouw. Iedere werkgever doneerde daaraan een bedrag per werknemer voor onderzoek naar blootstelling en gezondheidsrisico’s. Maar ja, de Stichting Arbouw bestaat niet meer. Het gevolg is wel dat we nauwelijks meer iets weten over blootstelling aan gevaarlijke stoffen in die sector.”

> LEES OOK: In 10 stappen naar een PMO Gevaarlijke Stoffen

Wetenschappelijk onderzoek vrijwel opgedroogd

[intermezzo:4]

“Ik heb zelf bijna twintig jaar geleden dankzij subsidie van de overheid voor het laatst onderzoek kunnen doen naar arbeidsgerelateerde risico’s door blootstelling aan cytostatica. Het wetenschappelijk onderzoek gefinancierd door de overheid is daarna vrijwel opgedroogd. We zijn nu afhankelijk van collectefondsen als het KWF en Astmafonds en financiering uit de EU en het bedrijfsleven.”

“De industrie lijkt de vrije hand te hebben. Zo laten we nu 5G-technieken op de werkvloer uitrollen, zonder de gezondheidsrisico’s te kennen van blootstelling aan deze radiofrequente velden. De overheid zou de teugels weer in handen moeten nemen en arbeidsveiligheid niet aan de journalisten van Zembla overlaten die van incident naar incident hollen.”

> LEES OOK: Stop efficiënter presteren in je arbopakket

Veel minder geld voor onderzoek blootstelling

Dick Heederik, hoogleraar One Health Risk Analysis aan de Universiteit Utrecht: “Door deregulering en privatisering is er veel minder geld beschikbaar voor onderzoek naar blootstelling aan chemische en andere gevaarlijke stoffen. Vroeger deden hier in Utrecht vijf tot tien promovendi onderzoek naar arbeidshygiënische zaken. Of naar de relatie tussen gevaarlijke stoffen en ziekten. Nu mogen we blij zijn met een enkele witte raaf. Dat veld is vrijwel weg.”

“ZonMW of het NWO geven geen subsidies aan dit soort onderzoek. Het is een braakliggend, privaat terrein. Ook het Coronel Instituut, TNO en onze collega’s van de universiteiten in Rotterdam en Nijmegen doen nog weinig onderzoek op dit gebied.”

Vergelijkbare ontwikkelingen in het buitenland

“In het buitenland zie je vergelijkbare ontwikkelingen. Daar wordt nog iets meer onderzoek gedaan omdat er een compensatiecultuur voor beroepsziekten bestaat. Er vindt daardoor wel wat medisch en arbeidshygiënisch onderzoek rond beroepsziekten plaats. Het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten kun je niet goed met die instellingen in het buitenland vergelijken.”

> LEES OOK: Minder beroepsziekten, goed of slecht nieuws?

Meldingen van beroepsziekten zijn niet dekkend

[intermezzo:2]

“Doordat er in Nederland geen compensatiesysteem voor beroepsziekten bestaat, zijn meldingen van beroepsziekten ook niet dekkend. En vervolgonderzoek vindt amper plaats. Dat eerste blijkt ook wel uit surveys die in het verleden zijn gedaan in een aantal sectoren (bouw, bakkerijen). De cijfers die toen bovenkwamen, wezen op grotere aantallen werknemers met beroepsziekten dan de cijfers van het CvB.”

> LEES OOK: Dit zijn de meest gemelde beroepsziekten

Misschien dat commissie-Heerts wat oplevert

“Misschien dat de inmiddels ingestelde commissie-Heerts iets oplevert. Hopelijk leidt die tot een betere schadeafhandeling van beroepsziekten. En daarmee dus ook tot enige expertiseconcentratie en de vorming van een kennisinfrastructuur.

De overheid geeft grote verantwoordelijkheid aan het bedrijfsleven. Maar zij bouwt geen prikkel in die leidt tot relevant onderzoek voor een verantwoord beleid voor chemische stoffen. We hollen van incident naar incident. Terwijl een goed arbobeleid en een goede arbodienst voor een groot deel het chroom-6-drama hadden kunnen voorkomen.”

> LEES OOK: Commissie schadeafhandeling beroepsziekten van start

Balans moet terug in beleid chemische stoffen

“We kantelen wel langzaam naar het Amerikaanse model van een claimcultuur. Maar of dat effectief is? Het is overigens niet zo simpel dat bedrijven liever schade afhandelen omdat dit goedkoper is dan dat zij aan preventief onderzoek doen. Want wie wil er werken in een sector waarin men het niet zo nauw neemt met arbobeleid? We moeten terug naar een breed beleid voor chemische stoffen. De balans moet terug, door te kijken wat publieke taken zijn en wat taken voor het bedrijfsleven. Het stoffenbeleid is nu versmald tot kankerverwekkende stoffen en een paar veelvoorkomende allergenen. Dat is dus echt veel te weinig.”

Auteur | Ton Bennink