Wie gedragsverandering wil bewerkstelligen in een organisatie, zal merken dat de meeste mensen bereid zijn meteen de instructies op te volgen. Het pijnpunt zit bij de mensen die niét doen wat je zegt. Deze mensen zul je op een andere manier moeten benaderen. Want wat je deed of zei, werkt immers niet. Dat kan frustrerend zijn, weet Hilde Jans.
Jans is auteur van het boek ‘Waarom doe je nou niet gewoon wat ik zeg?’ “Als je wilt dat iedereen een helm opzet, maar een gedeelte doet dat niet, kun je dat gemakkelijk op jezelf betrekken. Maar het gaat helemaal niet over jou. Mensen hebben meestal een reden om geen helm te willen dragen. Het is interessant om daarover in gesprek te komen”, zegt Jans. “Dus vraag medewerkers waarom zij denken dat een helm nuttig is. Of waarom het bedrijf schoenen met stalen neuzen voorschrijft voor bepaalde werkzaamheden, en wat zij daarvan vinden.”
Zet de waarde van de ander in voor gedragsverandering
Vervolgens kun je aanhaken bij de waarde die voor de ander van belang is. “Stel dat iemand het zo verschrikkelijk vindt om voor gek te lopen met zulke zware schoenen dat hij liever een stalen balk op zijn tenen krijgt. Dan kun je hem vragen hoe hij denkt dat hij eruitziet met verbrijzelde tenen. De waarde die voor de medewerker belangrijk is en die hij zelf aanreikt, kun je weer inzetten om hem tot een gedragsverandering te motiveren”, stelt Jans.
En kijk bijvoorbeeld ook wat je kunt doen om hem te helpen zodat hij niet het gevoel heeft voor gek te lopen. Vraag gerust wat hij van jou nodig heeft om wel PBM te dragen. En vergeet niet te benoemen wat hij al wel goed doet. Op die manier krijg je een heel ander gesprek.” Zoiets is maatwerk en past nooit in een checklist of een protocol, zegt Jans. “Je moet je echt in mensen verdiepen, je moet luisteren. Als je wilt dat mensen naar jou luisteren, moet je eerst naar hen luisteren.”
Lees ook: PBM worden niet gebruikt, wat nu?
Oefenen met luisteren
Mensen motiveren tot gedragsverandering begint met oordeelloos en empathisch luisteren. Dat is lastig, maar er zijn simpele oefeningen voor die je bijvoorbeeld in je gezinssituatie kunt uitproberen. Jans: “Stel, je hebt een conflict met je zoon of dochter die langer uit wil dan jij verantwoord vindt. Wissel dan eens van rol en van standpunt. Jij wordt je zoon of dochter, je kind wordt vader of moeder. En elk verdedigt het standpunt van de ander. Je leert op deze manier dat een standpunt innemen heel subjectief is, en je leert vanuit een ander perspectief te kijken.”
Vind niet meteen ergens iets van en word vooral niet boos
Het helpt om bij dat luisteren je eigen oordeel, perspectief, referentiekaders en goede intenties achterwege te laten, weet Jans. “Vind niet meteen ergens iets van en word vooral niet boos, want daarmee ontkracht je je boodschap. Hoe meer emotie jij ergens in gooit, hoe minder het een ander boeit. Verplaats je echt in het perspectief van de ander. Hoe is het werkelijk voor hem? Deze eerste stap gaat vaak mis: we beginnen meteen over regels en voorschriften en gevaar. Maar die ander heeft een motivering om iets te doen of te laten.”
Soms hebben bedrijven natuurlijk regels en voorschriften. Werknemers die zich daar niet aan houden worden geschorst, dat beseft Jans wel. “Maar het naleven van de regels moet je dan wel steeds controleren”, zegt zij. “Als je een veilige omgeving wilt creëren zonder dwang en disciplinaire gevolgen, kost dat tijd aan de voorkant. Maar de kans dat het daarna beter gaat, is veel groter. Want je zet mensen aan tot nadenken.”
Waarom doe je nou niet gewoon wat ik zeg?
Hilde Jans ontdekte als dwarse puber al dat ze niet gemotiveerd raakte als zij iets ‘moest’ op school.” Toen zij van school moest en op het avondonderwijs belandde, werd zij aangesproken op haar eigen verantwoordelijkheid en keuzes. "Dat had een heel ander effect op mij." Jans ging psychologie studeren. Als hulpverlener, trainer, coach en motivational speaker is ze zich gaan verdiepen in motiverende gespreksvoering en gedragsverandering. Ook helpt ze mensen deze technieken zelf toe te passen. Over dit onderwerp schreef zij het boek 'Waarom doe je nou niet gewoon wat ik zeg?'.
Slecht nieuws en goed nieuws
Als iemand niet meteen doet wat je zegt, ligt dat niet aan de ander. Dat is best slecht nieuws, zegt Jans. “Maar het goede nieuws is dat het aan jou ligt, en je er dus iets aan kunt doen.
De paradox is wel: hoe meer je eraan wilt doen, hoe sturender je optreedt, hoe kleiner de kans dat mensen je advies opvolgen. Een arbo-adviseur moet advies geven, informatie verstrekken. Maar het gebruikelijke ‘Dus als ik jou was zou ik mijn helm maar opzetten’, of ‘Dus jij moet een veiligheidsbril op’ kun je beter achterwege laten. Denk niet meteen in oplossingen, want die kunnen mensen zelf wel bedenken. Luister naar hun verhaal, daar gaat het om.”
Tekst | Lydia Lijkendijk; portretfoto Hilde Jans | Annemieke van der Togt
