Want het is nutteloos, dat nogal lukraak melden van beroepsziekten door bedrijfsartsen bij het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten (NCvB) ten behoeve van preventief beleid. Waarom? Dat leg ik hieronder uit.

Zuur

Ziek door het werk, daar zit niemand op te wachten. Zuur, en vaak – maar niet altijd – nog te voorkomen ook. Hoeveel beroepsziekten er exact op jaarbasis voorkomen is niet bekend. Wel zijn er schattingen. Van 17.000 tot 400.000. Factor 23 verschil. Daar valt moeilijk mee te werken. Bedrijfsartsen melden ongeveer 7.000 beroepsziekten op jaarbasis. Dat zijn zij en de arbodiensten wettelijk verplicht. “Het vormt een belangrijk onderdeel in het huidige stelsel van gezond en veilig werken. Op basis van deze meldingen kunnen risicogroepen worden gesignaleerd en preventieve activiteiten worden gestart.” Zo stelt het ministerie/de Inspectie SZW.

Preventie

Inderdaad, preventie is het idee achter de melding. Maar deze regeling werkt niet. En dat is al jaren zo. Dat blijkt uit onderzoek na onderzoek na onderzoek. Ik heb ze hier allemaal op het bureau voor me liggen. Toch durft niemand (ministerie SZW, Inspectie SZW, NCvB, NVAB …) deze pijnlijke conclusie te trekken en die hardop uit te spreken. Te bang voor de implicaties? Gezichtsverlies? Of gewoon toch te veel (eigen)belang bij handhaving van de huidige situatie ? Of last van kokerdenken of tunnelvisie? Ik weet het niet.

Lange lijstjes

De lange lijstjes met belemmerende en bevorderende factoren zijn ook al jaren beschikbaar én bekend. Zonder concreet tastbaar resultaat. Zo blijkt ook weer uit het meest recente onderzoek ‘Versterken melding beroepsziekten’ in opdracht van de Inspectie SZW. De huidige NCvB-monitor is als een kapotte thermometer: wel een uitslag, geen toegevoegde waarde. Het middel, het melden van beroepsziekten door bedrijfsarts/arbodienst, draagt daardoor niet substantieel bij aan het beoogde doel: preventief beleid. Dus kunnen we de meldingsplicht beroepsziekte door bedrijfsarts/arbodienst afschaffen. En wel per direct. Het is tijd voor een grondige heroriëntatie en voor meer onderzoek op de plaats delict (de werkplek).

Nulmelders

Slechts 30% van de bedrijfsartsen blijkt af en toe een beroepsziekte te melden (70% dus niet). Bijna de helft van alle bedrijfsartsen, 46% om precies te zijn, meldt nooit(!) een beroepsziekte en wordt getypeerd als ‘chronische nulmelder’. Grappige naam, overigens. Slechts 13% staat te boek als consequente melder, maar een even zo grote groep (14%) is überhaupt niet gemotiveerd om mee te doen. Onvoldoende draagvlak, heet zo iets in poldertermen. Hoe hard wil je het hebben?
Representatief zijn de NCvB-cijfers ook niet te noemen, aangezien het merendeel van de meldingen afkomstig is van een kleine, selecte groep bedrijfsartsen, en ook nog voornamelijk uit één sector (de bouw). Toch bestaat publiekelijk het beeld dat dit dé juiste harde cijfers zijn. Check nu.nl beroepsziekten maar eens, bijvoorbeeld. In deze context is het jammer te moeten constateren dat het NCvB geen heldere bijsluiter/disclaimer levert.

Elastiek

Het NCvB hanteert een brede definitie van een beroepsziekte. Die luidt als volgt: “Een ziekte of aandoening als gevolg van een belasting die in overwegende mate in arbeid of arbeidsomstandigheden heeft plaats gevonden”. Maar ja, wat moet onder ‘in overwegende mate’ worden verstaan? Daar bestaat geen meetlat voor. Dat is elastiek.
De NCvB-definitie is dan ook te breed en te inclusief geformuleerd. En dus te vaag en te multi-interpretabel om in de praktijk onderscheidend genoeg te kunnen werken. Daarmee is een betrouwbaarheidsprobleem geïntroduceerd: want komt in dezelfde casus bedrijfsarts A tot dezelfde conclusie als bedrijfsartsen B en C? Wedden van niet?

Zoek!

Daarnaast: de NCvB-monitor heeft geen helder omschreven zoekstrategie. Deze is nu kort samen te vatten als: zoek bedrijfsarts, zoek! Zoek beroepsziekte! De meeste bedrijfsartsen lijken gewoon te wachten op wat er langskomt. Beetje lukraak zoeken. Dat blijkt ook uit de cijfers. Bouwartsen kijken vooral op PAGO/PMO-plekken (91%) en vinden vooral lawaaidoofheid (33%). Niet-bouwartsen zoeken op andere plekken – verzuim en open spreekuur (92%) – en vinden dus andere beroepsziekten. De gepresenteerde cijfers zijn dan ook niet meer dan een losse verzameling meldingen en incidenten zonder enig verband en dus onbruikbaar voor preventief beleid. “If you don’t know where you are going, all roads lead to nowhere” (Henry Kissinger).

Polderconstructie

Blijft over de vraag of deze monitor de toets der methodologische kritiek eigenlijk wel kan doorstaan ? Ik denk van niet. Naleving van meldingsplicht is – tot op heden – niet handhaafbaar, aangezien een sanctiemogelijkheid ontbreekt in de regelgeving. Een echte polderconstructie dus. In het nieuwe wetsvoorstel staat dat er “meer mogelijkheden voor handhaving” komen. Nadere uitwerking daarvan ontbreekt echter. Ook in de presentaties van vertegenwoordigers van de Inspectie SZW op de BG-dagen. Maar de S- (sanctie) en B- (boete) woorden zijn wel uitgesproken. Het lijkt erop dat de overheid haar speerpunt van preventie verlegt naar handhaving.

Monitoren

In de kern is het monitoren van beroepsziekten op landelijk niveau ten behoeve van preventief beleid te zien als een publieke of overheidstaak, die uitgevoerd zou moeten worden door de Inspectie SZW in haar rol als toezichthouder. Deze taak is in mijn opinie ‘ten principale ‘niet weg te zetten of ‘uit te besteden’ aan professionals (bedrijfsartsen) en/of organisaties (arbodiensten) die in het private domein werken. Het ministerie/de Inspectie SZW introduceert vergaande rolonduidelijkheid door de bedrijfsarts en arbodienst wettelijk te verplichten beroepsziekten te melden ten behoeve van preventief beleid. De bedrijfsarts of arbodienst is adviseur, geen toezichthouder en/of ‘verlengde arm’ van de Inspectie SZW. Je kunt niet van tweeën één krijgen.

Afsluitend: doorgaan op de ingeslagen route zoals minister Asscher/het ministerie van SZW én de Inspectie SZW nu voorstaan lijkt mij een onbegaanbare weg. Grondige herbezinning en groot onderhoud van het NCvB is nu eerst aan de orde. En de bedrijfsarts en andere arbo-professionals? Die moeten het bedrijf in, de werkvloer op en aan de slag. Want er is werk aan de winkel!

Dolf Algra | zelfstandig bedrijfsarts en publicist De Werkplaats – broedplaats en denktank van Dat Kan Anders/De Nieuwe Bedrijfsarts

> Wilt u het rapport ‘Versterken melding beroepsziekten’ lezen? U kunt het HIER downloaden.

> TIP: Bijblijven met jurisprudentie? Kom naar de Arbo wetgeving & Actualiteitendag op 21 april 2016!