Cultuur is NIET de som van gedrag

Je bent de uitspraak vast wel eens tegengekomen: 'Cultuur is de som van het gedrag binnen de organisatie'. Dus kijk naar het gedrag en tel het op. Als het resultaat je niet bevalt, is de organisatie beslist toe aan een 'cultuurtransformatie'.

Cultuur is NIET de som van gedrag

Deze uitspraak over cultuur en gedrag is klinkklare onzin. Laat me proberen uit te leggen waarom.

Een beschrijving van cultuur

Laat ik eerst ingaan op een mogelijke beschrijving van wat cultuur ‘is’. Stel je voor dat we een groep mensen gedurende een langere periode observeren. Ze hebben allerlei interacties. Met elkaar, met hun omgeving, met hun tools en ga zo maar door.

Na een tijdje zullen we hoogstwaarschijnlijk regelmatigheden waarnemen. In de dingen die ze doen, hoe ze praten, de rituelen die ze uitvoeren, misschien in de manier waarop ze zich kleden. Wanneer we deze regelmatigheden proberen te verklaren, gaan we ervan uit dat er een bepaalde sturende ‘kracht’ aanwezig is. Dit noemen we cultuur.

Cultuur is dus NIET de som

Nu we een soort van basis hebben gelegd, gaan we de onzin “Cultuur is de som van het gedrag” aanpakken. We kunnen deze mythe op twee manieren ontkrachten.

De eerste versie is gerelateerd aan het proces. Zoals we zagen, gaat cultuur over een groep mensen. Zonder enige vorm van bewuste inspanning om te veranderen, creëren, transformeren, vestigen, engineeren of installeren van iemand in de groep, zal een soort cultuur ‘bestaan’. (Behalve dat die cultuur niet bestaat op de manier waarop een fysiek object bestaat. Onthoud: cultuur is een construct, maar we zijn in staat om effecten ervan waar te nemen – bijvoorbeeld de eerdergenoemde regelmatigheden.)

Je kunt stellen dat cultuur vrij natuurlijk tevoorschijn komt in de loop van de tijd. Met een moeilijker woord zouden we zeggen dat cultuur ‘emergent’ is. Emergentie is typisch iets dat gebeurt in complexe systemen. Dat hoeft ons niet te verbazen, want een groep mensen is een complex systeem. Omdat cultuur gerelateerd is aan een complex systeem, zijn lineaire beschrijvingen zoals ‘sommen’ volledig ongepast.

De tweede, misschien eenvoudiger verklaring waarom cultuur niet de som van gedragingen kan zijn, is een logische. Als cultuur iets is dat gedrag beïnvloedt en cultuur tegelijkertijd wordt beïnvloed door gedrag, hoe kan cultuur dan de som zijn van wat het beïnvloedt en waar het door beïnvloed wordt? Ik denk dat één circulair causaal verband genoeg is …

Een vuistregel voor cultuur en gedrag

Daar heb je het dan: cultuur is NIET de som van gedrag. En laten we dit meteen even uitbreiden: cultuur is de som van helemaal niets. Dit geeft ons een handige vuistregel.

Wanneer iemand in eenvoudige bewoordingen over cultuur spreekt, wees dan op je hoede. Wanneer er eenvoudige verklaringen worden gegeven die dingen reduceren tot afzonderlijke factoren (bijvoorbeeld bewustzijn of leiderschap) of eenvoudige lineaire processen, wees dan op je hoede. Stellen ze gedrag op een of andere manier gelijk aan cultuur, dan zouden ze het waarschijnlijk over iets anders moeten hebben – denk aan The First Rule of Culture!

Onderdeel van de collectie

Cultuur

De veiligheidscultuur laat zien hoe men binnen een organisatie omgaat met veiligheid.

Carsten Busch

Carsten Busch

Safety Mythologist

Carsten Busch woont en werkt in Noorwegen en is onder andere verbonden aan de universiteit in Lund, auteur van de boeken Risicoreflectie, The First Rule Of Safety Culture en Veiligheidsfabels 1-2-3. Ook is hij eigenaar van mindtherisk.com en actief binnen diverse vakforums.

Op station Den Haag Hollands Spoor werd op 20 april 2024 om 22:30 het treinverkeer 3 minuten stilgelegd. Aanleiding was de mishandeling van een hoofdconducteur en een machinist. Foto: Robin Utrecht (ANP).

Geweld op het werk: zo gaan NS en Forensische Zorgspecialisten ermee...

In een aantal sectoren komen geweldsincidenten dagelijks voor. Inmiddels zijn er diverse initiatieven bij bedrijven zelf om deze vorm van...

RIVM: 'Opdrachtgevers aan zet voor veiligere bouwplaats'

RIVM: 'Opdrachtgevers aan zet voor veiligere bouwplaats'

"Maak van veiligheidsplannen geen afvinklijstje, maar een lopend proces." Die oproep doet het RIVM aan de bouw, en met name aan opdrachtgevers. Doel:...

Arbeids- en organisatiepsycholoog Helene Plaggenborg

A&O'er Hélène Plaggenborg: 'Overal geweest om PSA-inspecties te doen'

Al bijna 25 jaar werkt Hélène Plaggenborg bij de Arbeidsinspectie, maar tot op de dag van vandaag haalt zij enorm veel voldoening uit haar werk: "Ik...

Safety First? Unsafety First!

Safety First? Unsafety First!

Veiligheid kent een groot aantal slogans en inspirerend bedoelde kreten. 'All accidents are preventable!', 'If you think safety is expensive, try an...

10 boekentips voor de zomer

10 boekentips voor de zomer

De zomervakantie is een perfecte tijd om bij te lezen. Met deze 10 boeken biedt Arbo een inspirerende mix van ontspanning, (vak)literatuur en...

Grensoverschrijdend gedrag: goed geregeld nog geen garantie voor veilige werkplek

Grensoverschrijdend gedrag: goed geregeld nog geen garantie voor...

De werkvloer is vaak niet sociaal veilig, blijkt uit onderzoek naar grensoverschrijdend gedrag door FNV. Veel werknemers zeggen gepest of...

Vakblad Arbo nummer 2 (2024) verschenen

Vakblad Arbo nummer 2 (2024) verschenen

Het tweede magazine van 2024 van Vakblad Arbo is uit. Deze editie heeft als thema Leren tijdens het werk. Maar dit juni-nummer bevat nog veel andere...

Zo regel je de BHV in een bedrijfsverzamelgebouw

Zo regel je de BHV in een bedrijfsverzamelgebouw

Ook als je samen met andere bedrijven in één gebouw werkt, moet de bedrijfshulpverlening goed op orde zijn. De verhuurder of het grootste bedrijf...