Deze uitspraak over cultuur en gedrag is klinkklare onzin. Laat me proberen uit te leggen waarom.
Een beschrijving van cultuur
Laat ik eerst ingaan op een mogelijke beschrijving van wat cultuur ‘is’. Stel je voor dat we een groep mensen gedurende een langere periode observeren. Ze hebben allerlei interacties. Met elkaar, met hun omgeving, met hun tools en ga zo maar door.
Na een tijdje zullen we hoogstwaarschijnlijk regelmatigheden waarnemen. In de dingen die ze doen, hoe ze praten, de rituelen die ze uitvoeren, misschien in de manier waarop ze zich kleden. Wanneer we deze regelmatigheden proberen te verklaren, gaan we ervan uit dat er een bepaalde sturende ‘kracht’ aanwezig is. Dit noemen we cultuur.
Let op #1: We kunnen cultuur niet rechtstreeks observeren. Het is een construct – een product van ons brein – dat ons helpt om onze waarnemingen te verklaren.
Let op #2: Cultuur is altijd verbonden aan een groep mensen. Eén individuele persoon heeft geen cultuur, maar elk individu in een groep wordt beïnvloed door cultuur. En op zijn beurt beïnvloedt elke persoon de cultuur tot op zekere hoogte ook.
Cultuur is dus NIET de som
Nu we een soort van basis hebben gelegd, gaan we de onzin “Cultuur is de som van het gedrag” aanpakken. We kunnen deze mythe op twee manieren ontkrachten.
De eerste versie is gerelateerd aan het proces. Zoals we zagen, gaat cultuur over een groep mensen. Zonder enige vorm van bewuste inspanning om te veranderen, creëren, transformeren, vestigen, engineeren of installeren van iemand in de groep, zal een soort cultuur ‘bestaan’. (Behalve dat die cultuur niet bestaat op de manier waarop een fysiek object bestaat. Onthoud: cultuur is een construct, maar we zijn in staat om effecten ervan waar te nemen – bijvoorbeeld de eerdergenoemde regelmatigheden.)
Met een moeilijker woord zouden we zeggen dat cultuur ‘emergent’ is”
Je kunt stellen dat cultuur vrij natuurlijk tevoorschijn komt in de loop van de tijd. Met een moeilijker woord zouden we zeggen dat cultuur ‘emergent’ is. Emergentie is typisch iets dat gebeurt in complexe systemen. Dat hoeft ons niet te verbazen, want een groep mensen is een complex systeem. Omdat cultuur gerelateerd is aan een complex systeem, zijn lineaire beschrijvingen zoals ‘sommen’ volledig ongepast.
De tweede, misschien eenvoudiger verklaring waarom cultuur niet de som van gedragingen kan zijn, is een logische. Als cultuur iets is dat gedrag beïnvloedt en cultuur tegelijkertijd wordt beïnvloed door gedrag, hoe kan cultuur dan de som zijn van wat het beïnvloedt en waar het door beïnvloed wordt? Ik denk dat één circulair causaal verband genoeg is …
Een vuistregel voor cultuur en gedrag
Daar heb je het dan: cultuur is NIET de som van gedrag. En laten we dit meteen even uitbreiden: cultuur is de som van helemaal niets. Dit geeft ons een handige vuistregel.
Wanneer iemand in eenvoudige bewoordingen over cultuur spreekt, wees dan op je hoede. Wanneer er eenvoudige verklaringen worden gegeven die dingen reduceren tot afzonderlijke factoren (bijvoorbeeld bewustzijn of leiderschap) of eenvoudige lineaire processen, wees dan op je hoede. Stellen ze gedrag op een of andere manier gelijk aan cultuur, dan zouden ze het waarschijnlijk over iets anders moeten hebben – denk aan The First Rule of Culture!
Tekst | Carsten Busch, woont en werkt in Noorwegen. Hij is verbonden aan de universiteit in Lund als begeleider in het Human Factors & System Safety-programma. Auteur van onder meer het boek Veiligheidsfabels, 123 en The First Rule Of Safety Culture.
