Veertig jaar geleden werkte Rob van Houten bij de politie. Geweldig werk, vond hij dat, maar het was wel hard aanpoten. Niet alleen moest hij ’s nachts op patrouille, maar overdag wachtte hem stapels papierwerk. “Op een avond zat ik even te kletsen met een crimineel die ik had ingerekend”, herinnert hij zich. “En ik weet nog goed wat ik tegen hem zei: ‘Jij hebt meer vrije tijd dan ik.’”
Inmiddels is Van Houten veiligheidskundige en ook verzorgt hij een presentatie tijdens de Arbo Actualiteitendag. Het onderwerp grijpt terug op de bovenstaande ervaringen: duurzame inzetbaarheid in de RIE. “Toen ik 20 was, vond ik die baan geweldig, en ik had ook een tomeloze energie. Maar al die nachtdiensten zijn natuurlijk niet gezond, en die werkdruk die daar nog bovenop komt, maakt het erg belastend. Dus moet je je ernstig afvragen hoe het staat met de duurzame inzetbaarheid. Hoe lang kunnen mensen zo’n functie uitoefenen?”
Bagageafhandeling op Schiphol
Die koffers moeten regelmatig worden opgetild om op een karretje te worden gezet
Die vraag speelt niet alleen bij de politie; hij is relevant bij tal van functies. “Neem Schiphol”, zegt Van Houten. “Als jij met vakantie gaat, verwacht je dat je koffers meevliegen. En inderdaad: je zet ze op een band, en op de plaats van bestemming komen die je op zo’n zelfde band weer tegemoet rollen. Maar achter de schermen moeten die koffers regelmatig worden opgetild om op een karretje te worden gezet. En in het vliegtuig zelf gaan ze in een krappe bagageruimte. Daar kost iedere kubieke meter geld, dus is het erg krap. En dat betekent weer dat de werknemers zich in allerlei onhandige posities moeten wringen. Natuurlijk, een deel van dat werk is geautomatiseerd, maar die apparatuur wordt niet altijd gebruikt.”
Link met strategisch personeelsbeleid
De HR-lezers zullen nu waarschijnlijk een link leggen met strategisch personeelsbeleid. Daarbij gaan werkgevers na welke mensen ze nodig hebben over 5, 10 of 15 jaar. Ook kijken ze naar de uiterste houdbaarheid van de functie: hoe lang kan de gemiddelde werknemer die vervullen zonder dat hij of zij uitvalt?
Duurzame inzetbaarheid ook vastleggen in de RIE
Een prima instrument dus, dat strategische personeelsbeleid. Maar volgens Van Houten moeten dit soort risico’s ook worden vastgelegd in de RIE. “Juist die geeft hiervoor een mooie prikkel, want hij moet regelmatig worden herzien. En dus kun je een geanonimiseerd overzicht geven van je personeelsbestand: hoeveel mensen verrichten die en die functies? Wat is hun leeftijd? En hoe lang doen ze dit werk al? Als het goed is, houd je die duurzame inzetbaarheid in de RIE zo permanent op het netvlies van het management.”
Gesprek aangaan over eventuele switches
Bovendien hoort bij een RI&E natuurlijk een plan van aanpak. En dat spoort de werkgever aan om regelmatig met zijn medewerkers in gesprek te gaan. Bij dat gesprek speelt die uiterste houdbaarheid van de functie volgens Van Houten een belangrijke rol. “Het uitgangspunt moet niet per se zijn: hoe ga jij in je huidige functie je 67e halen? In plaats daarvan moeten werkgever en werknemer het hebben over eventuele switches, horizontaal of verticaal. Kan zo’n werknemer op Schiphol bijvoorbeeld terecht in de bewaking, of kan hij als toezichthouder gaan werken bij de douane?
Omscholing kan ook een optie zijn
Ooit sprak ik een man in de buitendienst in Amsterdam. Die was de hele dag aan het werk in plantsoenen, maar toen kreeg hij een hartaanval, en daarna kon hij dat fysiek niet meer opbrengen. Wat heeft hij gedaan? Hij heeft zich toen helemaal begraven in dat programma AutoCAD, waarmee je technische tekeningen kunt maken. Vervolgens heeft hij een snuffelstage doorlopen, en nu heeft hij een heel succesvol bedrijf.”
Dat klinkt mooi, maar de tegenargumenten liggen voor de hand. Neem die medewerker op Schiphol. Zal die werkelijk een succesvolle transitie kunnen maken naar een totaal andere functie? En is het voor de werkgever rendabel om daar tijd en geld in te steken?
Door opleiden een aantrekkelijke werkgever
“Absoluut”, zegt Van Houten, “en wel om twee redenen. Ten eerste geeft de wetgever je een duwtje in de rug. Stel jij hebt geïnvesteerd in Kees’ ontwikkeling door allerlei opleidingen aan te bieden. En stel dat je uiteindelijk toch afscheid moet nemen, dan zal je transitievergoeding lager uitvallen, want je kunt die opleidingskosten daarvan aftrekken. Bovendien, op het moment dat je in je medewerkers investeert, zullen mensen daar over gaan praten. Dan word jij een aantrekkelijker werkgever, en zal Kees nummer 2, 3 en 4 al klaarstaan om hem te vervangen. Je kunt mensen tegenwoordig niet binnenhalen met een mededeling als: ‘Ga maar lekker aan de slag en over 40 of 50 jaar spreken we elkaar weer. Dan krijg je een gouden speld of een horloge.’”
Mentaal belastend werk
Tot nu toe hebben we het vooral gehad over banen die zwaar waren vanuit fysiek oogpunt. Maar volgens Van Houten is dat te beperkt. Kijk maar naar het voorbeeld waar we mee begonnen, het begin van zijn carrière bij de politie. “Die baan was vooral mentaal zwaar. Veel nachtdiensten, heel veel overwerk. Toen ik 20 was, kon ik dat makkelijk aan. Maar op je 45e wordt zoiets gewoon te belastend. Hetzelfde zie je bijvoorbeeld bij rechters en officieren van justitie. Ja, die doen interessant werk, maar tegenwoordig worden ze vaker en vaker bedreigd. Ook dat houd je maar een beperkte tijd vol.”
Duurzame inzetbaarheid opnemen in de RIE
In de praktijk komt duurzame inzetbaarheid nog te weinig voor in de RI&E
De RI&E kan dus helpen om mensen met zware beroepen op tijd een zijpad in te laten slaan. Maar in de praktijk ziet Van Houten duurzame inzetbaarheid nog te weinig terugkomen. “Voor een deel komt dat omdat veel bedrijven überhaupt nog niet over een RI&E beschikken, en als dat wel zo is, dan werken niet alle kerndeskundigen eraan mee. Een veiligheidskundige kijkt traditioneel vooral naar acute risico’s, en daarom ligt er een belangrijke rol voor de bedrijfsarts. Voorwaarde is dan wel dat die regelmatig zijn spreekkamer verlaat en kijkt onder welke omstandigheden mensen moeten werken.
Gezond je pensioen halen
Tenslotte stuit je soms ook op weerstand van de medewerkers: een werkgever die kijkt naar je gezondheid… dat leidt vaak tot wantrouwen. Jammer, want als je geanonimiseerd de risico’s in beeld brengt, kun je ervoor zorgen dat mensen gezond hun pensioen halen – en dat het ook daarna nog een beetje leuk blijft. Dat lijkt me in de eerste plaats in het belang van die werknemer zelf.”
Wil je meer weten? Tijdens Arbo Actualiteitendag verzorgt Rob van Houten de masterclass ‘Duurzame inzetbaarheid in de RI&E’.
