Thuiswerken was vroeger meestal een uitzondering, maar is door de coronamaatregelen inmiddels de norm geworden. Tenminste, als het gaat om het van huis uit werken aan zaken die men doorgaans vanuit het bedrijf of de organisatie doet. Want er zijn ook mensen die aan thuiswerk doen voor extra inkomen of zelfs geheel beroepsmatig.
Verschil maken tussen thuiswerk en werk vanuit huis
Zo had ik jaren terug een collega die, net als ikzelf, toch redelijk goed verdiende. Maar zijn echtgenote wilde niet stilzitten en had een bijbaantje gevonden waarbij ze ook voor de kinderen kon blijven zorgen. Dat deed zij vanuit huis. Ze maakte stickers los uit de enorme vellen waarop deze gedrukt waren.
Die vellen waren geplastificeerd en op de achterkant zat een lijmlaagje om de sticker later ergens op te kunnen plakken. Die lijmlaag was afgedekt met een soort folie. Het hele huis stonk naar lijm, drukinkt en stickers. En bij een spoedklus stond het halve huis vol met dozen. Dan hielpen vaak ook de kinderen al dan niet vrijwillig mee. Niemand stond er kennelijk bij stil of dit wel verantwoord was.
Maar over dit soort thuiswerk gaat deze bijdrage niet. We hebben het hier over werknemers die in overleg met hun werkgever één of meer dagen per week vanuit huis – of zelfs vanaf een andere werkplek – hun werkzaamheden mogen verrichten. Meestal zal het gaan om werk dat zij via de computer en/of met een telefoon kunnen afhandelen.
Thuiswerk heet plaatsonafhankelijke arbeid in Arbowet
In de Arbowet kom je het begrip thuiswerkers niet meer tegen. Dat is in 2012 vervangen door de term ‘plaatsonafhankelijke arbeid’. Dat is een ruimer begrip en omvat ook de werknemer die weliswaar in dienst van een werkgever is, maar zijn werkzaamheden niet verricht op een werkplek van die werkgever.
> LEES OOK: Plaatsonafhankelijk werken, wat doe je ermee in de RI&E?
Dat hoeft niet alleen thuis te zijn, maar kan elke plaats zijn buiten het bedrijf waar de werknemer zijn werkzaamheden uitvoert. Uiteraard moet het wel gaan om werk in opdracht van de werkgever. Alle bepalingen over plaatsonafhankelijke arbeid staan in Hoofdstuk 1, afdeling 10 van het Arbobesluit. Zo is het hele hoofdstuk 3 van het Arbobesluit (werkplekinrichting) niet van kracht, net zomin als bepaalde onderdelen van het besluit.
> LEES OOK: Geldt de Arbowet ook voor thuiswerkers?
Ook bij thuiswerk blijven afspraken met de werkgever nodig (zie artikel 7:655 van het Burgerlijk Wetboek). Die werkgever moet aangeven welke werkzaamheden worden verricht en de stoffen, hulpmiddelen en werktuigen die de werknemer daarbij gebruikt. Ook dient de werkgever er op toe te zien dat een werknemer zich niet in een onveilige situatie begeeft bij zijn plaatsonafhankelijke arbeid. Maar hij kan geen verantwoordelijkheid dragen voor bijvoorbeeld de inrichting van het (internet)café of het openbaar vervoer.
Inspectie SZW kan ook werkplek thuis controleren
De Inspectie SZW controleert bedrijven op de naleving van de Arbowet en kan in dat kader ook de thuiswerkplek controleren. De inspecteur is bevoegd bepaalde handelingen te verrichten, monsters te nemen en dossiers mee te nemen, voor zover dit in het belang is van het onderzoek. Deze bevoegdheden staan in de Algemene wet bestuursrecht (art. 5.11 e.v. Awb).
Maar op grond van de Arbowet (art. 24, derde lid) mag een inspecteur zelfs zonder toestemming van de bewoner een woning betreden. Er moet dan wel een duidelijk vermoeden bestaan dat in de woning werkzaamheden worden verricht, bijvoorbeeld thuiswerk. Ook gelden hierbij enkele regels:
- De inspecteur moet altijd eerst om toestemming vragen.
- Als die uitblijft, mag de inspecteur de woning pas betreden met een schriftelijke machtiging.
- De inspecteur moet zich vooraf legitimeren.
- De werknemer moet vooraf tijdig over het bezoek worden ingelicht.
- De inspecteur mag niet alleen komen, er moet altijd een tweede inspecteur bij zijn.
- De werknemer mag vragen om de aanwezigheid van minstens één vrouwelijke inspecteur.
- De verplichtingen van de inspecteur liggen vast in een gedragscode.
Opmerking: een machtiging is niet vereist als de inspecteurs de woning terstond moeten betreden ter voorkoming of bestrijding van ernstig en onmiddellijk gevaar voor de veiligheid van personen of goederen.
Zorg werkgever voor veilige en gezonde werkplek
De werkgever heeft de verplichting te zorgen voor een veilige en gezonde werkplek. De kosten daarvan komen voor zijn rekening (art. 44 Arbowet). Dat geldt ook in geval van thuiswerk. Maar als de werknemer in kwestie over een goed ingerichte arbeidsplaats beschikt, hoeft de werkgever daar niet aan bij te dragen. Mocht echter bijvoorbeeld de verlichting op die werkplek te wensen over laten, dan moet de werkgever wel voor de juiste verlichting zorgen. Een verstelbare stoel en/of tafel zal meestal niet nodig zijn: naar wordt aangenomen zijn die aangepast aan de maten van de werknemer in kwestie! Als die dus al een eigen bureau in huis had, zal dit doorgaans volstaan.
> LET OP! Zitten uw medewerkers wel goed? Vraag nu de demo aan voor de thuiswerkplekchecker!
Werken brengt vandaag de dag allerlei vormen van beeldschermwerk met zich mee, zoals werken op de tablet, de laptop of de mobiele telefoon. De norm om elke twee uur het beeldschermwerk te onderbreken is in december 2018 uit het Arbobesluit geschrapt. Maar de overheid waarschuwde tegelijkertijd wel dat regelmatig pauzeren noodzakelijk blijft.
Het vervallen van de 2-uursnorm doet ook niets af aan de zorgverplichting van de werkgever. Hij moet nog steeds het werk zo indelen dat medewerkers niet aan één stuk door achter het beeldscherm zitten. Regelmatig pauzeren blijft nog steeds noodzakelijk om klachten te voorkomen.
> LEES OOK: Pauzes bij beeldschermwerk, laat maar zitten?
Onbelaste vergoedingen via werkkostenregeling
De werkgever heeft de mogelijkheid om via de werkkostenregeling onbelaste vergoedingen aan de werknemers te geven. Of anders gezegd: hij kan zaken vergoeden waar de werknemer ook privé voordeel van kan hebben. Te denken valt aan gereedschap, een tablet of een pc. De regeling geeft als voorbeeld ook sportabonnementen en kerstpakketten, maar die zullen op dit moment minder in trek zijn.
Om onbelast te blijven moet het totale bedrag van de vergoeding onder de 1,2 procent blijven van de loonsom van alle werknemers samen. Als voorbeeld: bij een loonsom van 400.000 euro kan de werkgever 4.800 euro onbelast beschikbaar stellen. Deze zogeheten vrije ruimte is dit jaar verhoogd. Voor de eerste 400.000 euro bedraagt de vrije ruimte 1,7 procent van de loonsom. Daarboven blijft het percentage van 1,2 procent gelden. Sommige vergoedingen gaan – onder bepaalde voorwaarden – niet ten koste van de vrije ruimte. Denk daarbij aan:
- abonnementen voor het openbaar vervoer;
- reiskosten tot 0,19 euro p/km;
- verhuiskosten vanwege het werk;
- maaltijden bij overwerk;
- sinds 1 januari 2020: de kosten voor de aanvraag van een verklaring omtrent gedrag (VOG).
> LEES OOK: Thuiswerkplek? Dit zijn de regels voor vergoedingen
Niet veel thuiswerk te vinden in de jurisprudentie
Er zijn niet veel rechterlijke uitspraken bekend die thuiswerk als onderwerp hebben. Hieronder bespreek ik er drie.
Geen aangepaste werkplek, geen voorlichting
In een zaak uit 2006 oordeelde het gerechtshof Amsterdam dat de werkgever zich niet had gehouden aan de geldende arbonormen. De werkplek van de thuiswerker was niet aangepast en er was geen voorlichting gegeven over ergonomisch werken en beeldschermwerk. Het hof sprak heel duidelijk uit dat de werkgever ook een verantwoordelijkheid heeft voor de arbeidsomstandigheden op de thuiswerkplek van de werknemer (ECLI:NL:GHAMS:2006:AZ5431).
Daarvoor is het niet per se nodig om de thuiswerkplek te bezoeken. Het is ook mogelijk om gebruik te maken van een checklist die de werknemer als controle-instrument invult. Een goede mogelijkheid daartoe biedt de Checklist BAS (Beter Achter je Schermen) van TNO.
> LEES OOK: Ik heb het met BAS gedaan
Werkgever mag thuiswerk ook weigeren
Een werkneemster werkte vier dagen per week bij de gemeente en wilde na haar bevalling één dag per week vanuit huis werken. De gemeente wees het verzoek af. Want zij zou dan slechts drie dagen per week aanwezig zijn en
de werkgever achtte dit te kort voor een goede taakuitoefening. De rechtbank vond dit standpunt alleszins redelijk en in lijn met de gemeentelijke Regeling Telewerken (ECLI:NL:RBGRO:2012:BY8757).
Een werkgever behoudt het recht om een verzoek tot thuiswerken niet te honoreren, aldus de rechtbank Groningen in 2012. Overigens, als de werkgever wel toestemming heeft gegeven voor thuiswerk, betekent dit nog niet dat de medewerker daarmee recht heeft op thuiswerken. Dit blijkt uit deze uitspraak van de rechtbank Amsterdam.
Thuiswerk is een gunst en geen recht
Een redacteur van een uitgeverij mocht al jaren op vrijdag thuis werken. Maar in het kader van een verbetertraject trok de werkgever die toestemming tijdelijk in. Als zijn beoordeling later weer beter zou zijn, wilde de man weer gewoon van huis uit gaan werken. Maar dat zag de werkgever niet zitten. De rechter vond dat laatste niet onredelijk, mede omdat de redacteur niet ver van zijn werk woonde. (ECLI:NL:RBAMS:2017:3766)
> LEES OOK: Thuiswerkdag tijdelijk intrekken, mag dat?
Kortom: als u gedurende deze coronacrisis van uw werkgever thuis mag werken, is dat geen verworven recht. Uw werkgever kan u dus na versoepeling van de crisismaatregelen gewoon verplichten om weer naar kantoor te komen. Laten we allemaal hopen dat dit niet te lang meer zal duren.
> LEES OOK: Terug naar kantoor, maar hoe dan?
Geen thuiswerk met bepaalde gevaarlijke stoffen
Ik kom nog even terug op de familie uit de inleiding, die stickers uit bedrukte vellen pulkte. Ik denk dat dit, gezien de oplosmiddelenstank die de woning destijds vulde, wel eens in strijd geweest zou kunnen zijn met art. 1.46 Arbobesluit. Dat sluit het werken met bepaalde gevaarlijke stoffen voor thuiswerkers uit. Maar ja, het gebeurde alweer jaren geleden. Toen er nog geen Arbobesluit bestond en de Inspectie SZW nog gewoon de Arbeidsinspectie heette.
Rob Poort | jurist en veiligheidskundige, www.bureaupoort.nl
> TIP: Checken of uw medewerkers ook thuis goed zitten? Bekijkde Thuiswerkplekchecker en vraag informatie of de demo aan van de Thuiswerkplekchecker. Zo zorgt u er samen voor dat zij inzicht krijgen in hun persoonlijke beeldschermwerkplek! Zo weet u zeker dat zij ook thuis gezond en veilig werken. En daar wordt u allemaal beter van.
